افشای بزرگ‌ترین فسادهای اقتصادی در مستند «سرطان اجتماع»

مستند «سرطان اجتماع» به تهیه‌کنندگی و کارگردانی محسن اسلام‌زاده، محصولی از مرکز هنری رسانه‌ای نهضت، به بررسی برخی از برجسته‌ترین پرونده‌های فساد اقتصادی در ایران می‌پردازد.

به گزارش روابط عمومی سازمان تبلیغات اسلامی، 

عنوان «سرطان اجتماع» انتخابی بسیار هوشمندانه است؛ چراکه فساد همانند یک تومور سرطانی، به‌تدریج رشد می‌کند و تمام ارکان جامعه را درگیر خود می‌کند. این مستند با روایتی مستندگونه و مصاحبه با کارشناسان و شاهدان عینی، تلاش می‌کند تا ریشه‌های فساد را شناسایی کرده و راه‌های مقابله با آن را بررسی کند. در ادامه به برخی موضوعات و بخش‌های کلیدی مستند می‌پردازیم.

خصوصی‌سازی

مستند با بررسی پرونده‌های خصوصی‌سازی ناکارآمد، به این موضوع می‌پردازد که چگونه برخی از شرکت‌ها و کارخانه‌های دولتی به قیمت‌های پایین به افراد خاصی واگذار شده‌اند. این روند نه‌تنها منجر به کاهش کارایی این واحدها شده، بلکه بسیاری از کارگران و کارکنان آن‌ها را نیز بیکار کرده است.

قاچاق

این بخش از مستند به تحلیل شبکه‌های گسترده قاچاق کالا و مواد مخدر می‌پردازد و نشان می‌دهد چگونه این شبکه‌ها بانفوذ در دستگاه‌های دولتی و استفاده از ضعف‌های قانونی، به فعالیت خود ادامه می‌دهند و تأثیرات مخربی بر اقتصاد و امنیت جامعه می‌گذارند.

زمین‌خواری

مستند «سرطان اجتماع» با روایت پرونده‌های زمین‌خواری، به بررسی چگونگی تصرف غیرقانونی اراضی ملی و منابع طبیعی توسط افراد و گروه‌های قدرتمند می‌پردازد. این افراد با سوءاستفاده از روابط و نفوذ خود، ثروت‌های کلانی به دست آورده و به تخریب محیط‌زیست و نابرابری اجتماعی دامن زده‌اند.

تخصیص ارز

یکی از موضوعات مهم مستند، فساد در تخصیص ارز دولتی برای واردات کالاهای اساسی است. این روایت به بررسی مواردی می‌پردازد که ارز دولتی برای واردات کالاهای لوکس و غیرضروری تخصیص داده شده و در نتیجه باعث هدررفت منابع ارزی کشور و افزایش فشار اقتصادی بر مردم شده است.

قاچاق سوخت

یکی از مهم‌ترین بخش‌های این مستند، موضوع قاچاق سوخت به کشورهای همسایه است که به طور جامع و دقیق به آن پرداخته می‌شود. در این بخش، مستند به روایت‌های شخصی از افرادی که به‌نوعی درگیر قاچاق سوخت هستند، می‌پردازد. مصاحبه‌هایی با قاچاقچیان سابق، مأموران امنیتی، و کارشناسان اقتصادی به مستند افزوده می‌شود تا تصویری واقعی و ملموس از این بحران ارائه دهد. مستند به روش‌ها و شیوه‌های مختلف قاچاق سوخت اشاره می‌کند؛ از انتقال سوخت از طریق مرزهای زمینی و آبی تا استفاده از شبکه‌های زیرزمینی و قاچاقچیان حرفه‌ای، همگی به تصویر کشیده می‌شوند. تصاویری از تانکرهای سوختی که به‌صورت غیرقانونی از مرزها عبور می‌کنند، نشان داده می‌شود. این مسئله باعث کمبود سوخت در داخل کشور و افزایش قیمت‌ها شده و همچنین به درآمدهای غیرقانونی کلانی برای قاچاقچیان انجامیده است.

بورس کالا و پتروشیمی

بخش دیگری از مستند به بررسی فساد و سوءاستفاده‌ها در بورس کالا و صنعت پتروشیمی اختصاص دارد. ارائه مستندات و مدارک واقعی از پرونده‌های فساد، بخش دیگری از این مستند را تشکیل می‌دهد. این روایت‌ها نشان می‌دهند که چگونه برخی از افراد و شرکت‌ها با دستکاری بازار و استفاده از اطلاعات نهانی، به ثروت‌های غیرقانونی دست یافته‌اند.

حاصل سال‌ها تحقیق و پژوهش

به گفته یاسر قدسی، نویسنده مستند سرطان اجتماع، این مستند حاصل سال‌ها تحقیق و پژوهش است و تلاش می‌کند تا ابعاد مختلف فساد را در جامعه‌ ایران نشان داده و مخاطب را به تفکر و چالش‌ کشاند.

او دررابطه‌با مدت‌زمان تحقیق و تولید این مستند توضیح می‌دهد: «از زمستان 97 تحقیقات را شروع کردیم و اولین تولیدمان تابستان 98 بود؛ ولی تحقیقات در خلال تولید همچنان ادامه پیدا کرد و تحقیقات زیادی برای این کار صورت گرفت.»

راه‌حل‌های پیشنهادی برای رفع بحران‌ فساد

قدسی با بیان اینکه مستند به طور مستقیم نباید راه‌حلی پیشنهاد دهد و ما هم چنین کاری نکردیم، می‌گوید: «ما در این مستند به طور غیرمستقیم به این نکته اشاره کردیم که اگر جلوی  راه‌های بروز فساد گرفته شود خودبه‌خود فساد محو می‌شود. در واقع، ما در این مستند هدفمان این بود که بگوییم فساد چگونه اتفاق می‌افتد. وقتی ما بشناسیم که فساد چگونه اتفاق می‌افتد می‌توانیم جلوی فساد را هم بگیریم.»

نمونه‌های شوکه‌کننده از فساد اقتصادی

مستند «سرطان اجتماع» با ارائه تحقیقات جامع و مستند، ابعاد گسترده فساد اقتصادی در ایران را آشکار می‌کند و نشان می‌دهد که این فساد نه‌تنها یک مشکل اقتصادی، بلکه یک بحران اجتماعی است. قدسی با ارائه این نمونه‌های شوکه‌کننده، به عمق بحران‌های اقتصادی و اجتماعی در ایران می‌پردازد و می‌گوید: «هر کدام از مواردی که در این مستند مطرح می‌شود، جنبه‌های عجیب‌وغریبی دارد؛ مثلاً در تهران، بیش از 100 میلیون لیتر سوخت به‌طور غیرقانونی قاچاق شده است. این حجم از قاچاق نشان‌دهنده نفوذ شبکه‌های غیرقانونی و ضعف نظارت بر منابع حیاتی کشور است؛ یا در اطراف تهران، شهرکی ساخته شده که اساساً از طریق زمین‌خواری و تصرف غیرقانونی اراضی به وجود آمده است. این زمین‌ها با اقدامات غیرقانونی تصرف و سپس برای آن‌ها مجوز قانونی صادر شده و تبدیل به یک ده یا شهر شده‌اند.»

این نویسنده، تخصیص ارز 4200 تومانی را یکی دیگر از ابعاد شوکه کننده این مستند دانست و افزود: «با اجرای سیاست تخصیص ارز 4200 تومانی، شرکت‌هایی ایجاد شدند که در واقع وجود خارجی نداشتند. این شرکت‌ها چندین میلیون دلار ارز دریافت کرده و سپس این ارزها را در بازار آزاد به فروش رساندند. این مسئله باعث ایجاد اختلال در بازار و صف‌های طولانی برای دریافت حواله مواد اولیه صنایع پایین‌دستی شد.»

تمرکز ویژه بر خصوصی‌سازی

قدسی با اشاره به تمرکز ویژه‌ مستند «سرطان اجتماع» بر موضوع خصوصی‌سازی می‌گوید: «این مستند به طور خاص به بررسی خصوصی‌سازی ماشین‌سازی تبریز پرداخته است. این مستند نشان می‌دهد که موضوع خصوصی‌سازی به‌ویژه در این مورد، موضوعی پیچیده و پرچالش است که نمی‌توان به‌راحتی تعیین کرد که فساد در آن وجود دارد یا چه کسی مسئول آن است.»

او ادامه می‌دهد: «مشکل اصلی در این است که قوانین و مقررات مربوط به خصوصی‌سازی باید به‌دقت رعایت شوند، اما در عمل ممکن است تعجیل در اجرای فرایند، یا نام شرکت‌های خاص به‌عنوان هدف‌های خصوصی‌سازی، منجر به مشکلات جدی شود.»

قدسی تشریح می‌کند: «اگر خصوصی‌سازی به‌سرعت و بدون رعایت اصول صحیح انجام شود، یا اگر نام یک شرکت به طور عمومی مطرح شود و تحت‌فشار قرار گیرد، ممکن است مشکلاتی همچون فساد، سوءاستفاده از اموال و قراردادها پیش آید. این مسئله به‌وضوح نشان می‌دهد که اجرای خصوصی‌سازی باید بادقت و بر اساس قوانین انجام شود تا از ایجاد فساد و مشکلات مشابه جلوگیری شود.»

بزرگ‌ترین چالش مستند

قدسی دررابطه‌با چالش‌های ساخت مستند سرطان اجتماع می‌گوید: «مستند سرطان اجتماع فرایند بسیار سخت و پرزحمتی را طی کرده است، با سفرهای متعدد و تحقیقات عمیق برای بررسی فساد اقتصادی. چالش اصلی این مستند، پیچیدگی و عمق موضوع فساد بود که فهم آن برای تیم سازنده نیز دشوار بود. در واقع، هنوز نمی‌توانیم ادعا کنیم که به طور کامل فساد را درک کرده‌ایم، بلکه تنها توانستیم مقداری به این مسئله نزدیک شویم و نگاهی ابتدایی به آن ارائه دهیم.»

او ادامه می‌دهد: «هدف ما در این مستند این بود که نشان دهیم فساد اقتصادی موضوعی بسیار پیچیده است و فهم آن به‌سادگی ممکن نیست. تحقیقات به حدی دشوار بود که در برخی موارد، تفکیک میان حق و باطل یا مفسد و افشاگر بسیار سخت شد؛ بنابراین، بزرگ‌ترین چالش ما در این پروژه، درک صحیح و کامل موضوع فساد بوده است، و همین که توانستیم بخشی از این پیچیدگی‌ها را به مخاطب منتقل کنیم، به نظر ما موفقیت بزرگی است.»

حمایت نهادهای امنیتی و قضایی

قدسی درباره نیازمندی‌های مستند «سرطان اجتماع» می‌گوید: «ساخت این مستند بدون حمایت و همکاری نهادهای مختلف امکان‌پذیر نبود. برای پرداختن به پرونده‌های واقعی فساد و نمایش جزئیات نحوه وقوع این فسادها، به کمک نهادهای امنیتی و دستگاه قضایی نیاز داشتیم. این دستگاه‌ها با ارائه اطلاعات و تسهیل دسترسی به منابع، نقش کلیدی در پیشبرد پروژه داشتند.»

او تأکید می‌کند: «بدون این حمایت‌ها، تولید مستند با دشواری‌های زیادی مواجه می‌شد و نمی‌توانستیم به طور واضح و مؤثر به بررسی فساد بپردازیم. به‌عبارت‌دیگر، همکاری و همراهی این نهادها برای ما حیاتی بود و بدون آن‌ها، امکان تولید این مستند بسیار مشکل و حتی غیرممکن بود.»

از تحسین مردم و رسانه‌ تا اعتراض مفسدان

قدسی به واکنش‌ها و بازخوردهای متنوع به این مستند اشاره می‌کند و  می‌گوید: «عموماً بازخوردهای مثبتی از اهل رسانه و مردم دریافت کرده‌ایم و برخی از اهالی رسانه آن را به‌عنوان یک کار فاخر توصیف کرده‌اند. بااین‌حال، با واکنش‌های منفی نیز روبه‌رو شده‌ایم. به‌ویژه از سوی افرادی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم با فساد مرتبط بودند.»

او با اشاره به چند مورد از واکنش‌های منفی دررابطه‌با این مستند توضیح می‌دهد: «در یکی از اکران‌های این مستند در جشنواره، خانواده یکی از محکومان پرونده فساد در آنجا حضور داشت و به اعتراض و سروصدا پرداخت. اخیراً نیز یکی از افراد برجسته در این پرونده‌ها که محکوم به فساد اقتصادی شده بود، در فضای مجازی به من اعتراض کرد. این مسئله نشان‌دهنده این است که فساد موضوعی نیست که همه با آن برخورد خوشایند داشته باشند؛ برخی از افراد از مواجهه با فساد آسیب می‌بینند و نسبت به آن واکنش‌های منفی نشان می‌دهند.»

توجه مردم به اصلاح سیستم

قدسی به‌عنوان یک مستندساز خود را در قبال جامعه و بحران‌های موجود مسئول دانسته و می‌گوید: «به‌عنوان مستندساز، ما باید آگاهی عمومی درباره فساد را افزایش دهیم. این کار دو فایده اصلی دارد: اول، سطح دانش مردم را در مورد فساد بالا می‌برد و آن‌ها را به‌جای تمرکز بر افراد خاص، به سمت مطالبه تغییرات کلیدی در قوانین و فرایندهای فسادساز سوق می‌دهد. به‌عنوان‌مثال، اگر مردم به اجرای کامل دولت الکترونیک توجه کنند، مبارزه با فساد بسیار آسان‌تر و بروز آن سخت‌تر خواهد شد.»

او ادامه می‌دهد: «مردم به‌جای اینکه تنها بر فساد یک فرد خاص تمرکز کنند، باید خواستار تحقق سریع و کامل دولت الکترونیک شوند. همچنین، اگر مردم درک کنند که تصمیمات دولتی مانند تخصیص ارز 4200 تومانی به‌طور غیرمستقیم می‌تواند باعث فساد شود، باید نسبت به این تصمیمات اعتراض کنند و خواستار تغییرات مناسب باشند.»

این نویسنده تأکید می‌کند: «ما باید به‌گونه‌ای عمل کنیم که مردم به‌درستی متوجه شوند که فساد تنها به افراد محدود نمی‌شود، بلکه یک سیستم پیچیده است که در هر شرایطی به طور مداوم راه‌های جدیدی برای تکرار خود پیدا می‌کند. اگر مردم این موضوع را درک کنند، به‌جای اینکه نسبت به نظام و دولت‌ها بدبین شوند، خواهند فهمید که نیاز به اصلاحات در فرایندها و ساختارها دارند. این آگاهی باعث می‌شود که به‌جای دیدن همه چیز به‌عنوان فساد، فشار بیشتری به دولت و مجلس برای اصلاح ساختارها وارد کنند.»

او تصریح می‌کند: «به‌عنوان مستندساز، وظیفه ما این است که فساد را به طور واقعی و جامع به مردم معرفی کنیم، تا آن‌ها بتوانند به‌جای تمرکز بر افراد خاص، به دنبال اصلاح سیستم و فرایندهای فساد ساز باشند.»

منبع: روزنامه جام‌جم