سازندگی | مساله هویت

امروز، نوجوانان در دنیایی پر از هیجان و چالش زندگی می‌کنند، اما چقدر از این هیجان واقعی است؟

به گزارش سازندگی، در عصر دیجیتال، کم‌تحرکی و سرگرمی‌های محدود به فضای مجازی به یک واقعیت آزاردهنده تبدیل شده است. نوجوانان بیشتر از آنکه در دنیای واقعی حرکت کنند، در دنیای مجازی غرق شده‌اند و این مسئله به تدریج اعتماد به نفس و روحیه کنشگری آن‌ها را تحت‌الشعاع قرار داده است. اما در سال‌های اخیر، بذر امیدی در دل این نسل جوان کاشته شده است. طرح‌هایی مانند نوآوین، نوجهادانه و نوجوانانه با هدف پرورش نسلی مسئول، خلاق و جهادگر راه‌اندازی شده‌اند و تلاش می‌کنند تا نوجوانان را به مسیرهای سازنده‌تری هدایت کنند. این طرح‌ها نوجوانان را به عرصه‌هایی چون کنشگری اجتماعی، جهاد تبیین و رسانه وارد می‌کنند تا بتوانند تحولات بزرگی را رقم بزنند. به عنوان مثال، نوجوانان در آخر هفته‌ها به اردوهای جهادی می‌روند و در فعالیت‌هایی مانند رنگ‌آمیزی مدارس مناطق محروم، تعمیر و ساخت خانه و... شرکت می‌کنند. یکی دیگر از این طرح‌ها نوآوینه است که نوجوانان در آن به تولید برنامه‌های تلویزیونی می‌پردازند و همچنین در خبرگزاری «تحویل» به تحلیل اخبار مشغول هستند. این فعالیت‌ها به نوجوانان کمک می‌کند تا در دنیای واقعی حضور پیدا کنند و نقش مؤثری در جامعه ایفا کنند.

سؤال اینجاست که آیا این فعالیت‌ها واقعاً می‌توانند در افزایش اعتماد به نفس و هویت‌یابی نوجوانان مؤثر باشند؟ دکتر علیرضا تبریزی، روانشناس کودک و نوجوان در این گزارش به بررسی عمیق تأثیر این فعالیت‌ها بر روح و روان نوجوانان می‌پردازد.

چالش‌های نوجوانان؛ از هویت‌یابی تا شکاف نسلی

علیرضا تبریزی، روانشناس کودک و نوجوان به بررسی مهم‌ترین چالش‌هایی که نوجوانان در جامعه امروز با آن‌ها مواجه هستند، پرداخت. تبریزی بر این باور است که چالش‌های نوجوانان در دو دسته کلی قرار می‌گیرند: چالش‌های جهانی که تقریباً تمام نوجوانان در هر کجای دنیا با آن روبرو هستند و چالش‌هایی که به طور خاص در جامعه ما بیشتر به چشم می‌خورد.

به گفته تبریزی، یکی از چالش‌های اساسی و جهانی که تمامی نوجوانان با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، کسب هویت است. نوجوانان در این مرحله از زندگی خود به دنبال یافتن جایگاه و نقش خود در دنیا هستند؛ اینکه در آینده چه کسی خواهند شد، به چه اهدافی دست خواهند یافت و چه مسیری را برای زندگی خود انتخاب خواهند کرد. این چالش هویت‌یابی، بخشی طبیعی از فرآیند رشد نوجوانان است، اما اغلب با سردرگمی و تردید همراه است.

این متخصص روانشناسی تربیتی در ادامه به یکی از چالش‌های خاص جامعه ما اشاره کرد که در حال حاضر بسیار پررنگ شده است. به گفته او، ارتباط بین نوجوانان و والدین یکی از بزرگ‌ترین موانعی است که نسل جدید با آن روبروست. این چالش ناشی از تغییرات فرهنگی و سبک زندگی است که در طی سال‌های اخیر رخ داده است. او تأکید کرد که نوجوانان امروزی با نوجوانان گذشته بسیار متفاوت هستند و این تغییرات در سبک و مدل زندگی آن‌ها، باعث شده والدین به سختی بتوانند فرزندان خود را درک کنند.

تبریزی به شکاف نسلی بین نوجوانان و والدین اشاره کرد و بیان داشت که والدین اغلب قادر به درک تفاوت‌های نسلی نیستند. از طرف دیگر، نوجوانان نیز احساس می‌کنند که توسط والدین خود درک نمی‌شوند. این عدم ارتباط مؤثر باعث ایجاد فاصله‌ای عمیق بین والدین و نوجوانان شده و اغلب منجر به تعارضات و ناهماهنگی‌ها در خانواده‌ها می‌شود. از نظر تبریزی، بسیاری از والدین احساس می‌کنند که فرزندانشان از مسیر صحیح زندگی منحرف شده‌اند، در حالی که نوجوانان نیز گمان می‌کنند والدینشان نمی‌توانند شرایط و نیازهای آنان را به درستی بفهمند.

تبریزی بر اهمیت گفت‌وگو و همدلی بین نسل‌ها تأکید کرد و معتقد است که برای حل این چالش‌ها، لازم است والدین و نوجوانان به دنبال درک متقابل باشند و با گفت‌وگوهای سازنده فاصله‌های ایجاد شده را کاهش دهند.

آموزش والدین؛ سرمایه‌گذاری روی آینده فرزندان

تبریزی به این موضوع اشاره کرد که یکی از مهم‌ترین عوامل شکل‌گیری این چالش‌ها، عدم آگاهی و آموزش کافی والدین در خصوص ویژگی‌های طبیعی دوران نوجوانی است. او تأکید کرد که بسیاری از مشکلاتی که والدین با نوجوانان خود دارند، ناشی از عدم شناخت کافی از خصوصیات و تغییرات طبیعی این دوران است.

به گفته تبریزی، آموزش به والدین می‌تواند نقش بسیار مؤثری در کاهش این چالش‌ها داشته باشد. او توضیح داد که وقتی والدین در کلاس‌های آموزشی شرکت می‌کنند و یاد می‌گیرند که برخی از رفتارهای نوجوانان، مثل شلختگی یا بی‌نظمی، در سنین بلوغ طبیعی است، میزان نگرانی و فشار آن‌ها بر فرزندانشان کاهش می‌یابد. این آگاهی به آن‌ها کمک می‌کند که رفتارهای فرزندان خود را بهتر درک کنند و کمتر به کنترل بیش از حد آن‌ها بپردازند.

تبریزی همچنین بر اهمیت ایجاد ارتباط عمیق و صمیمی بین والدین و نوجوانان تأکید کرد. او معتقد است که اگر رابطه والدین با فرزندانشان قوی‌تر و صمیمی‌تر باشد، بسیاری از چالش‌ها و تضادها در دوران بلوغ به حداقل می‌رسد. به گفته او، با وجود چنین ارتباطی، نوجوانان می‌توانند دوره بحران بلوغ را راحت‌تر و با آرامش بیشتری پشت سر بگذارند.

این روانشناس کودک و نوجوان بر لزوم توجه به آموزش والدین در زمینه نحوه برخورد با نوجوانان تأکید کرد و اظهار داشت که با افزایش آگاهی والدین، بسیاری از مشکلات موجود در روابط بین نوجوانان و والدین قابل حل خواهد بود.

برنامه‌های جهادی فرصتی برای افزایش اعتماد به نفس در نوجوانان

تبریزی به بررسی راهکارهایی برای کمک به نوجوانان در مقابله با چالش‌های دوران بلوغ پرداخت. او تأکید کرد که یکی از ویژگی‌های مهم نوجوانان هیجان‌طلبی آن‌هاست. او معتقد است که نوجوانان به فعالیت‌هایی نیاز دارند که علاوه بر ایجاد هیجان، به آن‌ها حس مسئولیت‌پذیری و اعتماد به نفس ببخشد. این احساس به آن‌ها کمک می‌کند تا درک کنند که بزرگ شده‌اند و دیگر کودک نیستند.

به گفته تبریزی، بسیاری از چالش‌های نوجوانان به دلیل نداشتن فعالیت‌های جذاب و هیجان‌انگیز برای تخلیه انرژی و هیجان آن‌هاست. او هشدار داد که در نبود چنین فعالیت‌هایی، نوجوانان ممکن است به سمت رفتارهای نامناسبی مانند استفاده از دخانیات، تتو زدن یا پیروی از سلبریتی‌هایی که الگوهای اخلاقی مناسبی نیستند، روی آورند. به همین دلیل، ایجاد مراکز تفریحی و اجتماعی که هیجان نوجوانان را به شکلی سالم تخلیه کند، بسیار مهم است.

تبریزی در ادامه به اهمیت فعالیت‌هایی اشاره کرد که در سال‌های اخیر برای نوجوانان ترتیب داده‌ شده است. این برنامه‌ها، با ایجاد فرصت‌های مفید و هیجان‌انگیز، کمک کرده‌اند تا نوجوانان به دور از رفتارهای پرخطر، در محیط‌های سالم به رشد فردی و اجتماعی خود بپردازند.

این روانشناس تربیتی با اشاره به طرح‌های موفق جهادی و عام‌المنفعه مانند نوجهادانه، نوآوین و نوجوانانه بیان کرد که این فعالیت‌ها به نوجوانان فرصت می‌دهد تا در گروه‌هایی شرکت کنند که به آن‌ها حس مسئولیت‌پذیری و اعتماد به نفس می‌بخشد. تبریزی معتقد است که مشارکت در این نوع برنامه‌ها، باعث تقویت حس مفید بودن در نوجوانان شده و آن‌ها را از والدین جدا می‌کند تا به استقلال بیشتری دست یابند.

تبریزی خاطرنشان کرد که برخی از نهادهای فرهنگی، با برنامه‌ریزی‌هایی که برای نوجوانان انجام داده‌اند، توانسته‌اند تا حدود زیادی نیازهای آن‌ها را برطرف کنند. این برنامه‌ها با ایجاد جذابیت و مسئولیت‌پذیری، به نوجوانان کمک می‌کند تا حس استقلال و خودباوری را تجربه کرده و در عین حال، از مسیرهای ناسالم دوری کنند.

برنامه‌های تلویزیونی؛ ابزاری برای هدایت نوجوانان در فضای مجازی

تبریزی درباره تأثیر برنامه‌های تلویزیونی مخصوص نوجوانان، به نکاتی مهم در رابطه با تغییر رفتار رسانه‌ای نوجوانان در دوران کنونی اشاره شد. تبریزی با توجه به گسترش اینترنت و دسترسی نوجوانان به رسانه‌های جهانی، معتقد است که فاصله‌گیری از تلویزیون به‌ویژه در بین نوجوانان قابل توجه است و انتظارات آن‌ها از محتوای تلویزیونی بالا رفته است.

این روانشناس در ادامه به برخی از برنامه‌های تلویزیونی که در سال‌های اخیر با هدف جذب نوجوانان تولید شده‌اند، اشاره کرد. برنامه‌هایی مانند «جدی بگیریم»، «هیس هیچی نیست»، «جشن فرشته‌ها» ، «اقیانوس آرام» و... به عنوان نمونه‌هایی از تلاش‌های اخیر در این حوزه مطرح شدند. این برنامه‌ها با هدف آگاهی‌بخشی به نوجوانان و همچنین هدایت آن‌ها به سمت استفاده مثبت از فضای مجازی تولید شده‌اند.دکتر تبریزی تأکید کرد که این نوع برنامه‌ها با مشارکت نوجوانانو یا اجرای آن‌ها توسط خودشان می‌تواند تأثیر بیشتری بر روی مخاطبان جوان داشته باشد، چرا که نوجوانان با دیدن هم‌سالان خود بر روی صفحه تلویزیون، بهتر با محتوا ارتباط برقرار می‌کنند.

با این حال، دکتر تبریزی بر این باور است که حتی این برنامه‌ها نیز زمانی تأثیرگذارتر خواهند بود که خانواده‌ها نقش فعالی در هدایت نوجوانان به سمت تماشای این برنامه‌ها ایفا کنند. او معتقد است که اغلب نوجوانان به تنهایی پای تلویزیون نمی‌نشینند، مگر اینکه والدین همراهی کنند و فضایی را برای تماشای مشترک این برنامه‌ها فراهم سازند.

این روانشناس تأکید کرد که تقویت ارتباط میان والدین و نوجوانان همچنان کلید موفقیت این برنامه‌هاست. والدینی که ارتباط عمیق‌تری با فرزندان خود دارند، می‌توانند نوجوانان را بهتر به سمت برنامه‌های مناسب هدایت کنند و در کنار آن‌ها تماشای برنامه‌ها را به یک فعالیت مشترک تبدیل کنند. این کار نه تنها به نوجوانان کمک می‌کند که از فضای مجازی به شکل سازنده‌تری استفاده کنند، بلکه می‌تواند در تربیت اجتماعی و فرهنگی آن‌ها نیز نقش بسزایی داشته باشد.

تبریزی با اشاره به برخی نهادهای فرهنگی که در این زمینه تولیدات مناسبی برای نوجوانان داشته‌اند، اظهار داشت که اگر محتوای این برنامه‌ها با جذابیت و کیفیت بالایی همراه باشد، می‌تواند به شکل مؤثری در رشد و هدایت نوجوانان نقش‌آفرین باشد.

چگونه می‌توان با نوجوانان ارتباط مؤثر برقرار کرد؟

تبریزی در پایان به اهمیت بهبود ارتباط والدین و نوجوانان اشاره کرد و گفت:« برای تقویت ارتباط بین والدین و نوجوانان، شناخت مدل‌های ارتباطی بسیار حائز اهمیت است. در کتاب‌های کاربردی، مانند "پنج زبان عشق نوجوان"، به والدین آموزش داده می‌شود که چگونه می‌توانند با نوجوانان خود از یکی از پنج مدل ارتباطی یا ترکیبی از آن‌ها استفاده کنند. این شناخت به والدین کمک می‌کند تا بهتر بفهمند نوجوانان چه نوع ارتباطی را ترجیح می‌دهند و چگونه می‌توانند با آن‌ها ارتباط بهتری برقرار کنند.»

او همچنین تأکید کرد که یکی از عوامل کلیدی در بهبود رابطه بین والدین و نوجوانان، کاهش غر زدن و انتقادات بی‌مورد از سوی والدین است. تبریزی اشاره کرد که هر چقدر والدین بیشتر به فرزندان خود گیر بدهند یا به آن‌ها انتقاد کنند، فاصله بین آن‌ها بیشتر می‌شود. این فاصله می‌تواند منجر به عدم ارتباط مؤثر و درک متقابل شود.

تبریزی با تأکید بر اهمیت برقراری ارتباط مثبت و سازنده، بیان کرد که والدین باید به جای فشار آوردن به نوجوانان، فضایی را فراهم کنند که آن‌ها بتوانند به راحتی احساسات و نیازهای خود را بیان کنند. این رویکرد می‌تواند به افزایش اعتماد به نفس و عزت نفس نوجوانان کمک کرده و در نتیجه رابطه‌ای نزدیک‌تر و سالم‌تر بین والدین و فرزندان ایجاد کند.