جام‌جم | در سالروز یوم ا... ۱۳ آبان و هفته نوجوان در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام رحمانی به بررسی مأموریت تشکل‌های دانش‌آموزی در تربیت نوجوانان پرداختیم
چه می‌شود اگر دانش‌آموزان تنها به کلاس و کتاب محدود نشوند و بستری برای تجربه‌های واقعی و نقش‌آفرینی در جامعه داشته باشند؟ تشکل‌های دانش‌آموزی، جایی که شور و انرژی نوجوانان با آگاهی و مسئولیت اجتماعی در هم می‌آمیزد، می‌توانند آینده‌سازان جامعه را پرورش دهند. اما آیا این تشکل‌ها توانسته‌اند مأموریت خود را به‌درستی ایفا کنند و دانش‌آموزان را به مسیر رشد، خلاقیت و مسئولیت‌پذیری هدایت کنند؟
به گزارش جام‌جم، حجت‌الاسلام محمد رحمانی، مدیر اندیشکده مرآت، از ضرورت‌ها و چالش‌های پیش‌روی این تشکل‌ها می‌گوید و از برنامه‌ها و تجربه‌های ملموسی پرده برمی‌دارد که به عمق هویت و باورهای دانش‌آموزان نفوذ کرده است. تشکل‌های دانش‌آموزی فرصتی برای عبور از آموزش‌های محدود به کلاس و کتاب و ورود به دنیای واقعی است؛ جایی که نوجوانان نه تنها آموزش می‌بینند، بلکه به سازندگان آینده و نقش‌آفرینان جامعه تبدیل می‌شوند.
لازم به ذکر است که اندیشکده مرآت با رویکردی پژوهشی و تحلیلی، به ارائه راهکارها و سیاست‌گذاری‌های مبتنی بر آموزه‌های اسلامی می‌پردازد و تلاش دارد بستری را فراهم کند تا مباحث مرتبط با چالش‌های روز جامعه اسلامی مورد بررسی عمیق قرار گیرند. این اندیشکده با ارائه مقالات، پژوهش‌ها، و نشست‌های تخصصی، نقشی مؤثر در روشنگری و تربیت نیروهای فکری و فرهنگی دارد.
نقش کلیدی تشکل‌های دانش‌آموزی در پرورش شخصیت دانش‌آموزان
حجت الاسلام محمد رحمانی، مدیر اندیشکده مرآت بااشاره به نقش تشکل‌های دانش‌آموزی در تربیت شخصیت دانش‌آموزان اظهار داشت که این تشکل‌ها وظیفه دارند بستری مناسب برای پرورش و رشد دانش‌آموزان در ابعاد مختلف تربیتی فراهم کنند. او با تأکید بر اهمیت اهداف کلان تشکل‌های دانش‌آموزی گفت: «اگر این تشکل‌ها در راستای تربیت انسان متعادل و مبتنی بر کنش‌های سیاسی و اجتماعی پیش بروند، می‌توانند در جهت‌دهی به فضای تربیتی و برنامه‌ریزی‌های محتوایی و اجرایی تأثیرگذار باشند.»
رحمانی همچنین توضیح داد که تشکل‌های دانش‌آموزی می‌توانند سناریوهای متنوعی در زمینه‌های آموزشی، اردویی و عملیاتی برای دانش‌آموزان طراحی کنند. این امر باعث می‌شود که دانش‌آموزان به سمت فعالیت‌های اجتماعی سوق داده شوند و بتوانند بازخوردهای مثبتی نسبت به وقایع پیرامون خود ارائه دهند. او افزود که این تشکل‌ها می‌توانند نقشی مؤثر و سازنده در جهت‌دهی به نگرش و رفتار دانش‌آموزان ایفا کنند و آنها را به فعالیت‌های اجتماعی و آگاهانه‌تر در مواجهه با چالش‌های روزمره تشویق کنند.
رحمانی تأکید کرد که این فعالیت‌ها، علاوه بر تربیت دانش‌آموزان به عنوان انسان‌های متعهد به جامعه، می‌تواند زمینه‌ساز رشد اجتماعی و فکری آنها در آینده باشد.
راهکارهای موفقیت تشکل‌های دانش‌آموزی در جذب و نگه‌داشتن اعضا
حجت‌الاسلام رحمانی اظهار داشت که کلید موفقیت این تشکل‌ها در ایجاد ارتباط و تعامل اولیه با دانش‌آموزان، شناخت و پاسخ به نیازهای اعلام‌شده آنهاست. رحمانی توضیح داد که تشکل‌های دانش‌آموزی باید از نقطه‌ای شروع کنند که با ویژگی‌ها و اقتضائات نسل امروز همخوانی داشته باشد. او گفت: «اگر تشکل‌ها بتوانند تعاملات اولیه را بر مبنای نیازهای واقعی و محسوس دانش‌آموزان شکل دهند و به تدریج آنها را درگیر مسائل واقعی اجتماعی کنند، قطعاً این فرآیند رشد و تعامل ثبات بیشتری خواهد داشت.»
او همچنین هشدار داد که اگر تشکل‌ها بر اساس آرمان‌های ذهنی خودشان و بدون توجه به نیازها و خواسته‌های دانش‌آموزان به دنبال جذب آنها باشند، موفقیت در تثبیت حضور دانش‌آموزان در تشکل‌ها چندان آسان نخواهد بود. رحمانی تأکید کرد در صورتی که تشکل‌ها نتوانند برنامه‌ها و فعالیت‌های خود را با واقعیت‌ها و علایق دانش‌آموزان هماهنگ کنند، حفظ و نگه‌داشتن آنها در این مسیر بسیار دشوار خواهد بود.
او بیان داشت که تشکل‌های دانش‌آموزی باید به تدریج دانش‌آموزان را به سوی درگیری با مسائل اجتماعی و نقطه مطلوب هدایت کنند تا بتوانند هم در جذب و هم در نگه‌داشتن اعضای خود موفق باشند.
از سازماندهی تا تحول؛ نقش تشکل‌ها در رشد دانش‌آموزان
رحمانی درباره تأثیرات ملموس فعالیت‌های تشکل‌های دانش‌آموزی بر دانش‌آموزان و جامعه گفت: «اگرچه تشکل‌های دانش‌آموزی با عرض و طول بالایی که دارند، هنوز موفق نشده‌اند درصد قابل توجهی از دانش‌آموزان را در ساختارهای خود سازماندهی کنند، اما آن بخش از تشکل‌ها که توانسته‌اند دانش‌آموزان را به خوبی سازماندهی و درگیر کنند، تأثیرات قابل توجهی در نظام ارزشی و کنشی آنها داشته‌اند.»
رحمانی توضیح داد که بخشی از تشکل‌ها که علاوه بر سازماندهی، طراحی‌های مناسبی برای درگیرسازی نوجوانان با مسائل اجتماعی و تربیتی داشته‌اند و توانسته‌اند سناریوها و عرصه‌های عملی را مشخص کنند، موفق به ایجاد تأثیرات عمیق در شخصیت دانش‌آموزان شده‌اند. وی افزود: «این تشکل‌ها توانسته‌اند در نظام ارزشی دانش‌آموزان تغییراتی ایجاد کنند و آنها را به سمت فعالیت‌های مثبت و موثر در جامعه هدایت کنند.»
با این حال، رحمانی به یک مشکل اساسی اشاره کرد و گفت: «حجم تشکل‌هایی که توانسته‌اند هم سازماندهی درستی داشته باشند، هم طراحی مناسبی برای فعالیت‌های دانش‌آموزی ارائه دهند و هم میدانی برای این فعالیت‌ها خلق کنند، متأسفانه در مقایسه با تعداد کل دانش‌آموزان بسیار ناچیز است.»
از دختران حاج قاسم تا نوآوین؛ پرورش نسلی مسئول و جهادگر
رحمانی در رابطه با تشکل‌های دانش‌آموزی با عناوینی همچون «دختران حاج قاسم»، «نوآوین»، نوجوانانه» و «نوجهادانه» و تأثیرات آنها بر تربیت نسل جوان توضیح داد که این تشکل‌ها با هدف پرورش نسلی مسئول، خلاق و جهادگر طراحی شده‌اند. این تشکل‌ها نوجوانان را به عرصه‌هایی مانند کنشگری اجتماعی، جهاد تبیین و فعالیت‌های رسانه‌ای وارد می‌کنند تا باعث ایجاد تحولات اساسی در جامعه شوند.
رحمانی در این خصوص گفت: «این تشکل‌ها به نوجوانان فرصت می‌دهند تا با توجه به نیازهای جامعه در میدان‌های مختلف نقش‌آفرینی کنند. از این جهت، این فعالیت‌ها بسیار مطلوب است، زیرا می‌توانند مکمل فرآیندهای تربیتی سایر تشکل‌ها و مدارس باشند.» او افزود که اگرچه این تشکل‌ها باید ابعاد اندیشه‌ای، رفتاری و اخلاقی خود را تکمیل و ارتقا دهند، اما به عنوان الگوهای مکمل جریانات تربیتی، نقشی مؤثر در هدایت نوجوانان ایفا می‌کنند.
او در ادامه به مثالی از تأثیرات این تشکل‌ها اشاره کرد و گفت: «در برنامه‌ای به نام "نسل قاسم" که با محوریت شناسایی و داوری گروه‌های تربیتی نوجوان در شبکه امید برگزار شد، چندین گروه از تشکل‌های دختران حاج قاسم شرکت کردند. این گروه‌ها از مشهد و شیراز بودند و توانسته بودند در حل مسائل محلی زیست‌بوم خود نقش جدی و موثری ایفا کنند.» رحمانی این دستاوردها را برای تشکلی که تنها چند سال است فعالیت خود را آغاز کرده، بسیار قابل توجه دانست و افزود: «این خروجی‌ها نشان‌دهنده تأثیر واقعی و مثبتی هستند که این تشکل‌ها در زندگی نوجوانان و جامعه پیرامون آنها دارند.»
تشکل‌های دانش‌آموزی باید با ابزارهای نوین به‌روز شوند
رحمانی به بررسی همخوانی برنامه‌ها و فعالیت‌های تشکل‌های دانش‌آموزی مانند «نوآوین» با نیازها و دغدغه‌های نسل جوان امروز پرداخت. او معتقد است که در برخی ابعاد، این تشکل‌ها هنوز با چالش‌های جدی مواجه‌اند و نیازمند به‌روزرسانی‌های اساسی در رویکردها و روش‌های خود هستند.
رحمانی با اشاره به سه لایه اصلی این چالش‌ها توضیح داد: «در لایه گفتمان، ما دچار نوعی نگاه سنتی و عقب‌ماندگی هستیم. گفتمانی که بتواند نوجوان را از حالت ایستا و منفعل به فردی پیشران و کنشگر در فضای تربیتی تبدیل کند، هنوز به طور جدی شکل نگرفته است. این مسئله باعث می‌شود که نوجوانان نتوانند نقش فعالی در میدان تعلیم و تربیت ایفا کنند.»
او ادامه داد: «در لایه دوم، روش‌ها و شیوه‌های ارتباط با نوجوانان نیز با چالش‌هایی همراه است. ما نیاز داریم روش‌هایی جذاب و نوین را به کار بگیریم که بتواند با چارچوب‌های ذهنی و رفتاری خاص نوجوانان امروز سازگار باشد. نسل امروز با ابزارهای جدید و فناوری‌های مدرن درگیر است و ما باید از این ابزارها برای انتقال اندیشه و تربیت استفاده کنیم. متأسفانه در این زمینه نیز دچار عقب‌افتادگی هستیم.»
در لایه سوم، رحمانی به ضعف‌های موجود در توانمندسازی کنشگران و مربیان تشکل‌ها اشاره کرد و گفت: «بازیگرانی که در حوزه‌های تشکلی فعالیت می‌کنند، یعنی مربیان و کنشگران تربیتی، نیز نیاز به آموزش و توانمندسازی جدی دارند. اما متأسفانه برنامه‌ریزی کافی برای ارتقای توانمندی‌های آنها وجود ندارد و آموزش‌ها اغلب دچار نقص و عقب‌ماندگی هستند.»
رحمانی تأکید کرد که این سه لایه، یعنی گفتمان، روش‌ها و توانمندسازی، باید به‌روزرسانی شوند تا تشکل‌های دانش‌آموزی بتوانند با نیازهای نسل جوان همخوانی بیشتری پیدا کنند و ظرفیت لازم برای تعامل با نوجوانان امروزی را در خود گسترش دهند. وی افزود: «این تغییرات می‌توانند منجر به ایجاد تشکل‌هایی شوند که نه تنها با دغدغه‌های نسل امروز همخوانی دارند، بلکه قادر به تربیت نوجوانانی پیشران و مسئول در جامعه نیز باشند.»
ضرورت ادامه فعالیت تشکل‌های دانش‌آموزی؛ راهی به سوی تربیت انسان تراز
مدیر اندیشکده مرآت درباره ضرورت ادامه فعالیت تشکل‌های دانش‌آموزی در رده‌های مختلف سنی اظهار داشت که تربیت، بر اساس مبانی اسلامی، یک امر جمعی است و نه فردی. او تأکید کرد که برای تربیت انسان تراز، لزوماً باید دانش‌آموزان را در سازه‌ها و نهادهای اجتماعی قرار دهیم. وی افزود: «نهادهای اجتماعی مانند تشکل‌های تربیتی می‌توانند به عنوان بستری مناسب برای این امر عمل کنند، چرا که برخلاف نهادهای بروکراتیک رسمی که به دلیل چالش‌ها و مشکلات خود نتوانسته‌اند نقش موثری در تربیت نوجوانان داشته باشند، تشکل‌های دانش‌آموزی از انعطاف‌پذیری بالایی برخوردارند.»
رحمانی توضیح داد که این تشکل‌ها می‌توانند نقش کارخانه انسان‌سازی را ایفا کنند و نوجوانان را به گونه‌ای سازماندهی و تربیت کنند که به انسان‌هایی متعهد و مسئول در جامعه تبدیل شوند. او گفت: «تشکل‌های تربیتی از یک سو به دلیل انعطاف ساختاری خود، دیگر تحت فشار بروکراسی رسمی قرار ندارند و می‌توانند به سرعت و به شکلی مؤثر به مسائل اجتماعی واکنش نشان دهند. از سوی دیگر، آنها ظرفیت این را دارند که نسل نوجوان را به صورت کامل و جامع در زمینه‌های مختلف پرورش دهند.»
رحمانی بر این نکته تأکید کرد که ادامه فعالیت تشکل‌های دانش‌آموزی نه تنها یک انتخاب اختیاری نیست، بلکه یک ضرورت اساسی برای آینده کشور است. او گفت: «داشتن تشکل‌های دانش‌آموزی، دیگر یک گزینه در مسیر تربیت نسل نوجوان نیست، بلکه یک ضرورت حیاتی است که باید به سمت آن حرکت کنیم.»
او به مزایای این رویکرد اشاره کرد و افزود که ادامه فعالیت این تشکل‌ها باعث می‌شود که نسل آینده با آگاهی، خلاقیت و توانایی حل مسائل اجتماعی تربیت شوند، که در نهایت به نفع جامعه و آینده کشور خواهد بود.
خانواده‌ها؛ بازیگران کلیدی در طراحی برنامه‌های تشکل‌ها
رحمانی با بیان اینکه تشکل‌های دانش‌آموزی باید به عنوان مکمل جریان خانواده در زمینه رشد و تعالی دانش‌آموزان عمل کنند، گفت: «اگر تشکل‌های دانش‌آموزی بخواهند به صورت نظام‌مند فعالیت کنند، باید نقش خانواده را به‌طور فعال در برنامه‌ریزی‌های تربیتی خود مدنظر قرار دهند. طراحی برنامه‌ها باید به گونه‌ای باشد که خانواده‌ها به عنوان یک کنشگر و بازیگر اصلی در فرآیند تربیت دانش‌آموزان مشارکت داشته باشند.»
رحمانی ادامه داد: «اگر این تشکل‌ها بدون توجه به نقش خانواده‌ها برنامه‌ریزی کنند، عملاً به یک رقیب برای جریان خانوادگی تبدیل می‌شوند. این موضوع می‌تواند باعث شود که خانواده‌ها تمایل کمتری به حضور فرزندان خود در این تشکل‌ها داشته باشند.» او تأکید کرد که مشارکت فعال خانواده‌ها در طراحی و اجرای برنامه‌های تشکل‌های دانش‌آموزی می‌تواند به ایجاد یک شبکه منسجم و مؤثر از بازیگران در فرآیند تربیت دانش‌آموزان منجر شود.
مدیر اندیشکده مرآت همچنین به اهمیت مشاوره با خانواده‌ها در مراحل طراحی و اجرا اشاره کرد و گفت: «اگر خانواده‌ها احساس کنند که در فرآیند تربیت و تصمیم‌گیری‌ها نقشی دارند، این امر می‌تواند به تقویت ارتباطات و حمایت بیشتر آنها از فعالیت‌های تشکل‌های دانش‌آموزی منجر شود.»
رحمانی اظهار کرد که با ایجاد این تعامل و همکاری، می‌توان به تربیت مؤثرتر و جامع‌تری در جامعه دانش‌آموزی دست یافت و نسل جوان را به افرادی مسئول و متعهد تبدیل کرد.
1403/08/14