در دوران هشت سال دفاع مقدس، بخش زیادی از سربازان، پسربچه‌های ۱۰ تا ۱۷ ساله بودند. در آن ایام خیلی از کسانی که به شهادت رسیدند بچه‌ها و نوجوانانی بودند که در حین بازی در حیاط خانه یا در کوچه، با یک بمب تمام آینده‌شان تبدیل به خاکستر شد.

پس از جنگ ‌تحمیلی بسیاری از فیلم‌سازان در تلاش برای ساخت فیلم‌هایی با موضوع نوجوانانی بودند که هر کدام به گونه‌ای زندگی‌شان با جنگ گره خورده بود و نهایتاً منجر به تولید فیلم‌های ماندگار در قاب سینما شد. به بهانه برگزاری سی‌و‌چهارمین «جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان» و در آستانه هفته دفاع مقدس، در ادامه به بررسی برخی از این فیلم‌های ماندگار می‌پردازیم.

‎بزرگمرد کوچک

‎داستان فیلم به اوایل جنگ و حمله عراق به خرمشهر بازمی‌گردد. بهنام محمدی نوجوانی جنوبی است که با تمام توانش می‌خواهد جلو سربازان عراقی را بگیرد؛ اما از روی بدشانسی به دست نیروهای عراقی می‌افتد و مورد ضرب و شتم قرار می‌گیرد. او با زرنگی می‌تواند که اعتماد عراقی‌ها را به خود جلب کند و از این طریق مواد غذایی، مهمات و گرای دشمن را به نیروهای ایرانی می‌رساند. در این فیلم که صادق صادق‌دقیقی آن را کارگردانی کرده است، بازیگرانی چون شبنم قلی‌خانی، پویا امینی، پرهام دلدار و سوگل طهماسبی نقش‌آفرینی کرده‌اند. این فیلم توانست جایزه «شهید بهنام محمدی» از بیست و ششمین «جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان» را دریافت کند.

‎ترکش‌های صلح

‎ترکش‌های صلح را علی شاه‌حاتمی در سال ۷۹ ساخت. داستان فیلم از این‌ قرار است که در شهری ویرانه از جنگ دو نوجوان به همراه تعدادی از اهالی به کار جمع‌آوری و فروش ضایعات جنگی مشغولند. آنها تفنگ‌های فرسوده، پوکه‌های خالی، فشنگ و تانک‌های اسقاطی را در یک گاراژ به فروش می‌رسانند و از این راه زندگی می‌کنند. بازیگران این فیلم را نعمت سلطانی، عبدالحمید دارچی‌پوران، فرامرز مهرجو و امیر ایرانیان تشکیل می‌دهند. این فیلم دیپلم افتخار بهترین فیلم بخش ملی و یکی از آثار برگزیده داوران کودک و نوجوان جشنواره پانزدهم را از آن خود کرد.

‎کودک و فرشته

‎فیلم روایتی از مقاومت مردم خرمشهر در روزهای اول جنگ ایران و عراق است. در آخرین روز تابستان سال ۱۳۵۹، فرشته و خانواده‌اش آماده می‌شوند تا در جشن عروسی یکی از اقوام نزدیک شرکت کنند. اما غرش صدای هواپیماهای جنگنده‌ای که از مرز عبور کرده‌اند موجب می‌شود که پدر فرشته تصمیم بگیرد از خیر عروسی خواهرش بگذرد و خانواده‌اش را از مهلکه بدر ببرد. فرشته در شهری که حالا توسط دشمن اشغال شده، درگیر ماجراهای بسیاری می‌شود. او جان پسربچه‌ای هم سن برادرش را از مهلکه نجات می‌دهد و با جسد برادرش که شهید شده مواجه می‌شود. مسعود نقاش‌زاده در این فیلم از بازیگرانی چون افشین هاشمی، سیما خضرآبادی، سودابه بیضایی، شبنم مقدمی، قاسم زارع و مونا احمدی استفاده کرده است. این فیلم برنده ۷ جایزه از مراسم تجلی اراده ملی بیست و هفتمین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر شد. همچنین ۵ جایزه از بیست و سومین «جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان»، از جمله بهترین فیلم بلند آسیایی و بهترین فیلم ایرانی را کسب کرد.

‎اتوبوس شب

‎فیلمی که کیومرث پوراحمد تصمیم گرفت سیاه‌ و سفید بسازد. پوراحمد، قصه «اتوبوس شب» را در طول ۹ ماه، پنج بار بازنویسی کرده و آن را بر اساس «داستان‌های شهر جنگی» اثر حبیب احمدزاده ساخته است. این فیلم درباره نوجوانی است که باید به‌تنهایی چندین اسیر عراقی را به پشت جبهه منتقل کند، اما در این کار با مشکلاتی مواجه می‌شود و به دلایل مختلف، کسی با وی همکاری نمی‌کند و مجبور می‌شود که این کار را به‌تنهایی انجام دهد و در این راه اتفاقاتی برایش پیش می‌آید. مرحوم خسرو شکیبایی، مهرداد صدیقیان، الناز شاکردوست و محمدرضا فروتن هنرمندانی هستند که با نقش‌آفرینی در این فیلم آن را ماندگار کردند. «اتوبوس شب» در بیست و یکمین دوره از «جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان» پروانه زرین بهترین کارگردانی در بخش ملی را کسب کرد.

‎کودک قهرمان

‎در سال ۱۳۷۲، کمال تبریزی به همراه علی‌اکبر قاضی‌نظام، فیلمی را ساختند که در تاریخ سینمای حماسی ما جاویدان شد. داستان «کودک قهرمان» درباره خانواده‌ای روستایی است که در حال ساختن خانه نوساز خود، با حمله دشمن روبه‌رو می‌شوند. خانواده روستایی به‌ اجبار خانه نوساز خود را ترک می‌کنند. دشمن جاده اصلی را در اختیار دارد و مردم به‌ ناچار از جاده اصلی منحرف می‌شوند و به میان دشت می‌روند. اتومبیل خانواده روستایی در راه خراب می‌شود و آن‌ها ناگزیر شب را در دشت می‌گذرانند. جهانگیر الماسی، فریبا کوثری، امیر اسماعیلی و مریم بنی‌عامریان بازیگرانی هستند که نقش این خانواده روستایی را بازی می‌کنند. این فیلم از آثار برگزیده داوران کودک و نوجوان دهمین «جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودک و نوجوان» است.

‎خانه امن است

‎در اوج موشک‌باران شهرها، تعدادی نوجوان بین ۱۴ تا ۱۸ سال بنا به دلایلی مجبور به یک زندگی جمعی می‌شوند و این شروع داستان است. ناصر رفایی در این فیلم از بازیگرانی چون کسری ابراهیمی، رضا رحمت جیرده، المیرا ژیان‌فر، رامک مجد، رویا حسینی استفاده کرده است. در بیست و چهارمین «جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودک و نوجوان» این فیلم توانست پروانه زرین بهترین فیلم‌نامه و بهترین کارگردانی را از آن خود کند.

۲۳ نفر

این فیلم به کارگردانی مهدی جعفری و مشاور کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا با هنرمندی ۲۳ نوجوان از سراسر ایران اسلامی و با حضور مجید پتکی و با ایفای نقش و بدلکاری صحنه‌های عراق ابوالفضل امیری موزیسین و بازیگر نوپا و مستعد کردی محصول سال ۱۳۹۷ است. این فیلم توانست در سی و دومین دوره از «جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودک و نوجوان» پروانه زرین بهترین فیلم را کسب کند.

‎فیلم «۲۳ نفر» با تمرکز بر زندگی ۲۳ نوجوان ایرانی اسیر شده در عراق و بررسی رفتارهای این گروه از زمان اسارت تا پذیرفته شدن درخواستشان، یک طیِ طریق زیبا دوره نوجوانی تا جوانی را نشان می‌دهد تا آنها «مرد» شوند.

‎یدو

‎اوایل جنگ که خانواده‌ها، خانه‌ها و شهرهایشان را از ترس بمباران ترک کرده و به شهرهای مرکزی و شمالی ایران کوچ می‌کردند؛ مادری تصمیم می‌گیرد که در خانه خودش بماند. پسر نوجوان خانواده که از این تصمیم شاکی است مدام به جان مادر غر می‌زند که مانند تمام اهالی محل از آن جا بروند تا از بین نرفته‌اند. به هر بهانه‌ای با مادر بحث می‌کند و حرف از رفتن می‌زند. مادر اما بیش از آنچه «یدو» تصورش را دارد، عاشق خانه‌ای است که در آن مادر شده است. مهین عباس‌زاده و مهدی جعفری این فیلم را بر اساس داستان «زخم شیر» از صمد طاهری نوشته‌اند و مهدی جعفری آن را کارگردانی کرده است. این فیلم برای اولین‌بار پیش از اکران عمومی در سینماها، در نوروز ۱۴۰۰ از تلویزیون ملی ایران پخش شد. این فیلم توانست در سی و نهمین دوره از «جشنواره فیلم فجر» در ۶ بخش جایزه کسب کند.

‎مهران

‎فیلم سینمایی «مهران» داستان پسربچه‌ای به اسم مهران است که در دهه شصت میزبان خانواده‌ای جنگ‌زده از شهر مهران می‌شود. روایت متفاوت این فیلم از مهمان‌نوازی یزدی‌ها در زمان جنگ، یکی از خصوصیات ویژه این فیلم است. «مهران» در سی و سومین جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان توانست پروانه زرین شهید بهنام محمدی و جایزه ویژه دبیر برای توجه به فرهنگ مقاومت و برداشت ملموس مردمی و قابل‌فهم برای نسل امروز ایران اسلامی را از آن خود کند.