چهارمحال و بختیاری| در یک گفتگو مطرح شد؛
شهر بن معروف به حسینیه چهارمحال و بختیاری، مهد آیین‌های زیبا و پرشور عاشورایی بوده که همچنان پابرجا و مرسوم هستند.
شهر بن واقع در دامنه شرقی رشته کوه‌های زاگرس مرکزی به دلیل عشق و ارادت دیرین اهالی به ساحت حضرت اباعبدالله الحسین (ع) به حسینیه چهارمحال و بختیاری معروف است و مهد آیین‌های زیبا و پرشور عاشورایی بوده که همچنان پابرجا و مرسومند. این شهر هر ساله در دهه اول محرم، صحنه برپایی محافل و برنامه‌های عزاداری پرشور است.
در ماه محرم به ویژه دهه اول به هر نقطه از این شهر زیبا و تاریخی که قدم بگذاریم جز برپایی هیئات و موکب‌ها و روضه‌های خانگی و البته تعزیه خوانی و شبیه خوانی و قمری‌خوانی نمی‌توان دید و اهالی ولایت‌مدار این شهر از دیرباز پای کار امام حسین (ع) هستند.
محمدحسن سلیمی بنی با تسلیت ایام سوگواری شهادت حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و با اشاره به اینکه این شهر به حسینیه چهارمحال و بختیاری معروف شده است، اظهار کرد: دلیل این نامگذاری، ارادت ویژه مردم این شهر به وجود مقدس امام حسین(ع) بوده که از دیرباز زبانزد است.
مسئول هیئت محبان فاطمه زهرا(س) شهر بِن با ذکر اینکه این ارادت و احترام در آیین‌ها و رسوم عزا و اعیاد اهل بیت (ع) ظهور و بروز داشته است، ادامه داد: وجود آیین‌های متعدد و دیرپای چند صدساله مربوط به عزای حسینی (ع) در این جغرافیای کوچک گواهی بر عمق و ریشه ارادت و دلدادگی بنی‌ها به ساحت این امام همام است.
سلیمی برخی از مهم‌ترین آیین‌های عاشورایی در شهر بن به عنوان میراث ملی و معنوی این شهر و استان چهارمحال و بختیاری را یادآور شد و بیان کرد: بخشی از این آیین‌ها در فهرست میراث معنوی ناملموس کشور ثبت شده و ثبت بخشی دیگر نیز در دست اقدام است.
مراسم «علم‌گردانی» در دهه اول محرم
این نویسنده و پژوهشگر حوزه فرهنگ افزود: از جمله این آیین‌ها باید به مراسم «علم‌گردانی» اشاره کنم که بر طبق پژوهش‌ها قدمت این آیین به عصر صفوی باز می‌گردد اگرچه این امکان وجود دارد که قدمتی بیش از این داشته باشد و نیازمند بررسی بیشتر است.
سلیمی با تصریح اینکه آیین علم‌گردانی به مرور زمان تکمیل شده و شکل امروزی به خود گرفته است، توضیح داد: در قدیم رسم بر این بود که سه خانواده معروف از سادات شهر اقدام به برپایی علم‌ها می‌کردند و مردم در دهه محرم این علم‌ها را در دسته‌های عزاداری خاصه در صبح عاشورا می‌گرداندند.
وی افزود: دو نقل از فلسفه برپایی این علم‌ها وجود دارد که هر دو می‌تواند صادق باشد، نخست آنکه این علم‌ها به یاد علمداری حضرت ابوالفضل العباس (ع) در کربلا ساخته می‌شوند و نوع افراشتگی و قامت بسیار بلند این علم‌ها نشان از ایستادگی و پایمردی و مقاومت قمر بنی‌هاشم دارد که برگرفته از آموزه‌های تشیع و مکتب عاشورایی است.
سلیمی اظهار کرد: پیام این علم‌های بلندقامت این است که شیعیان مکتب اباعبدالله (ع) در برابر گزندها و آسیب‌های دشمنان و بدخواهان، ایستاده چون سرو هستند و اگر حتی ذر برابر هجمه‌ها و فتنه‌ها خم هم بشوند اما هرگز شکسته نخواهند شد.
این فعال فرهنگی فلسفه دوم برپایی علم‌های بلندقامت شهر بن را یادآور شد و گفت: گفته می‌شود که اینها علم‌های خونخواهی حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و شهدای کربلاست و نشان و نمادی از استمرار خونخواهی تا ظهور حضرت حجت (عج) به‌شمار می‌رود.
سلیمی تصریح کرد: با پایان یافتن جشن‌های غدیر، اهالی بن خاصه نوجوانان و جوانان علم‌های محرم را در جای‌جای شهر برپا و مستقر می‌کنند و اغلب پارچه‌های مربوط به این علم‌ها که در ارتفاعات مختلف گاه تا ۲۰ متر ساخته می‌شود، با کمک مردم تهیه می‌شود.
وی افزود: این علم‌ها طبق آیینی خاص با عنوان «لباس‌پوشانی» و با احترام و تکریم آماده و گلاب‌زنی شده و در مناطق مختلف افراشته می‌شوند. این علم‌های افراشته را از بعد از عید غدیر در جای‌جای شهر می‌توان دید.
فلسفه آیین «علم‌زنی به چشمه آب گرداب بن»
مسئول هیئت محبان فاطمه زهرا(س) شهر بِن بیان کرد: جوان‌های زیادی با نیت‌ها و نذرهای مختلف و در رأس آن، پیروی از مکتب عاشورا تا ظهور حضرت ولی‌عصر(عج) به آماده‌سازی علم‌ها می‌پردازند و فضای شهر را رنگ و بوی محرم می‌بخشند.
سلیمی ادامه داد: در دهه محرم این علم‌ها با مشارکت جوانان شهر در پیشانی هیئت سجادیه شهر بن حرکت خود را در سطح شهر دارند.
وی با تصریح اینکه صبح عاشورا نقطه اوج و پایانی آیین علم‌گردانی در شهر بن است، ادامه داد: در این روز ساعت‌ها پیش از طلوع آفتاب اهالی بن علم‌ها را به گرداب بن می‌برند و سر علم‌ها را طی آیینی که ثبت ملی شده است در آب گرداب فرو می‌برند.
سلیمی با تصریح اینکه آیین «علم‌زنی به چشمه آب گرداب بن» در صبح عاشورا از دوران صفویه در این منطقه مرسوم است، گفت: آب در فرهنگ عاشورایی مفهوم و جایگاه ویژه‌ای دارد و رساندن علم‌ها به آب چشمه در باور عموم هم به یاد سقایت حضرت عباس و تشنگی لشگر امام حسین (ع) و هم نماد پیروزی نهایی حق بر باطل است.
وی با تأکید بر اینکه زدن علم‌ها به چشمه گرداب به نیت خیر و برکت و جوشان بودن چشمه‌های شهر انجام می‌گیرد، تصریح کرد: سحرگاه عاشورا علم‌گردانان علم‌ها را در آب چشمه گرداب وارد می‌کنند و سپس به صورت دسته‌جمعی به سمت شهر حرکت می‌کنند و جلودار دسته‌ها و هیئات عزاداری می‌شوند.
سلیمی با تصریح اینکه شروع حرکت علمداران بنی در صبح عاشورا از چشمه گرداب است، تأکید کرد: در مسیر بازگشت دسته‌های علمداران و نیز گِل‌زنان از گرداب به سمت شهر، نوای «ای واویلا صد واویلا»، «مظلوم، حسین، غریب، حسین، شهید، حسین، تنها، حسین، بی‌سر، حسین...» و «امروز عاشورا یا عید قربان است» طنین‌انداز می‌شود و فضای معنوی و حزن‌آلودی را در سحرگاه عاشورا در شهر ایجاد می‌کند.
«آیین آقاسلام» در روز عاشورای حسینی
وی «آیین آقاسلام» را نیز مورد تأکید قرار داد و بیان کرد: این سنت دیرینه در صبح عاشورا اجرا می‌شود به این ترتیب که عزاداران حسینی اعم از سینه‌زنان، گل‌زنان، زنجیرزنان و ... به نوبت و صف به صف مقابل منزل سادات توقف می‌کنند و نوحه‌های خاصی را می‌خوانند.
سلیمی افزود: در این نوحه عزاداران با رسیدن به درب منزل سادات اینگونه می‌خوانند که «سینه زنان آمدیم، آقا سلام علیک، چشم گریان آمدیم، آقا سلام علیک، از راه دور آمدیم آقا سلام علیک، بهر حاجت آمدیم آقا سلام علیک، بر سر زنان آمدیم آقا سلام علیک، ما گل زنان آمدیم آقا سلام علیک».
این فعال فرهنگی تصریح کرد: خانواده سادات نیز به این سلام‌ها پاسخ می‌گویند و عزاداران را بدرقه می‌کنند، در نهایت تجمع همه دسته‌های عزاداری مقابل منزل مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمد مرتضوی شکل می‌گیرد که در این مکان، برنامه‌های ذکر مصیبت و سخنرانی کوتاه توسط روحانیون این خانواده برگزار می‌شود.
سلیمی با یادآوری اینکه آیین آقا سلام شهر بن نشان از ارادت اهالی به سادات و وجود مقدس حضرت اباعبدالله الحسین (ع) بوده و ثبت ملی شده است، اضافه کرد: بعد از این برنامه عزاداران به دسته‌روی خود در سطح شهر تا قبل از اذان ظهر ادامه می‌دهند.
وی به آیین دیرپای «گل زنی» در دهه محرم خاصه تاسوعا و عاشورا نیز اشاره و اظهار کرد: در این آیین، بخشی از سوگواران حسینی به نشانه حزن و اندوه سر و روی خود را گل مالی می‌کنند. این حزن و اندوه به علت شهادت مظلومانه سرور و سالار شهیدان است که این عزا تا روز قیامت برپاست.
آیین گل زنی عزاداران بنی
سلیمی ادامه داد: گل زنی عزاداران بنی همچنین نشان از حزن و اندوه برای تنها ماندن ولی خداست زیرا حقیقتاً دردناک است که بعد از رحلت پیامبر (ص)، جامعه مسلمین دچار انحراف شد و ولی خود را تنها گذاشت و عزای تنها ماندن امام (ع) سنگین‌تر از عزای شهادت ایشان است.
وی با تاکید بر اینکه گل بر سر زدن و سر دادن نوحه‌های سوزناک نشان از اوج عزای سوگواران حسینی است، افزود: قدمت قافله گل‌زنان بنی حداقل به دوران قاجار باز می‌گردد و یک آیین ثبت شده به‌شمار می‌رود.
سلیمی آیین علامت‌گردانی را نیز یادآور شد و توضیح داد: این علامت‌ها و نشانه‌های عزای سیدالشهدا(ع) در پیشانی برخی هیئات قدیمی با کمک چندین جوان حرکت داده می‌شود. این علامت‌ها در مقابل منزل سادات به نشانه احترام و سلام سر خم می‌کنند.
علامت‌گردانی و شاه‌حسین‌گویان در بن
وی تصریح کرد: آیین شاه‌حسین‌گویان شهر بن نیز مرسوم است که چندین هیئت عزاداری در شب‌های محرم در خیابان نماز گرد هم می‌آیند و خواندن نوحه‌های حماسی و رجزها به زبان ترکی توسط مداحان خوشخوان شهر و نیز سینه‌زنی عزاداران با نظم و هماهنگی خاص، بر شور و حماسه این آیین می‌افزاید.
سلیمی تصریح کرد: حالت‌های حماسی و حماسه‌خوانی و رجزخوانی که عزاداران حضرت اباعبدالله الحسین(ع) به ویژه ترک‌زبانان دارند، نوعی اعلام آمادگی برای حمایت از ولی خدا حضرت امام زمان (عج) و مشارکت در قیام حضرت است.
وی ادامه داد: این حالت‌های حماسی به‌ویژه در محرم امسال که کشور در پی جنگ تحمیلی ۱۲ روزه رژیم غاصب علیه ایران اسلامی رنگ و بوی حماسی گرفته جلوه‌های خاصی دارد و بسیار ویژه است.
سلیمی در پایان با اشاره به اینکه دسته‌روی هیئات در سطح شهر در دهه اول محرم چشمگیر و بی‌نظیر است، گفت: شبیه خوانی، تعزیه خوانی و قمری‌خوانی از دیگر آیین‌های عاشورایی در این شهر است که در این راستا باید به کتاب قمری به زبان ترکی اشاره کنم. مردم در این ایام دور هم جمع می‌شوند و اشعار این کتاب را به صورت نوحه می‌خوانند که پیگیر احیا و ثبت این آیین هستیم.
1404/04/13