انتشارات خوارزمی | در اثری ماندگار از یک جهانگرد آلمانی بخوانید؛

انگلبرت کمپفر، طبیعت‌شناس و پزشک آلمانی، در قرن هفدهم میلادی با سفر به ایران، مشاهدات دقیق و ارزشمندی از جامعه، فرهنگ و جغرافیای ایرانِ دوران صفویه ثبت کرد. این سفرنامه که به تازگی بازنشر شده، تصویری زنده از ایرانِ قدرتمند، شکوفا و صلح‌جو ارائه می‌دهد و درک عمیق‌تری از تعاملات فرهنگی شرق و غرب در آن دوران به دست می‌دهد.

به گزارش روابط عمومی سازمان تبلیغات اسلامی، جهانگردی، همواره دریچه‌ای نو به سوی شناخت فرهنگ‌ها، تمدن‌ها و گستره پهناور زمین بوده است. سفرهای اکتشافی، نه تنها به گسترش دانش جغرافیایی کمک کرده‌اند، بلکه درک عمیق‌تری از تاریخ، سیاست، اقتصاد و سبک زندگی مردمان در دوران‌های مختلف را برای آیندگان به ارمغان آورده‌اند. در میان سیاحان و جهانگردان نامداری که در دوران‌های گذشته به سرزمین‌های شرقی، به ویژه ایران، سفر کرده و مشاهدات ارزشمند خود را به ثبت رسانده‌اند، نام انگلبرت کمپفر، پزشک، طبیعت‌شناس و جهانگرد برجسته آلمانی، جایگاهی ویژه دارد. کتاب «سفرنامه کمپفر»، حاصل مشاهدات و تجربیات او از سفر به ایران و دیگر نقاط جهان، پنجره‌ای گرانبها به سوی ایران عصر صفویه می‌گشاید و درک ما را از این دوره تاریخی غنی می‌سازد.

زندگی‌نامه انگلبرت کمپفر

انگلبرت کمپفر (Engelbert Kaempfer) در سال ۱۶۵۱ میلادی در شهر لمگو (Lemgo) در ایالت نیدرزاکسن آلمان دیده به جهان گشود. او در خانواده‌ای با پیشینه مذهبی و علمی تربیت شد و از همان دوران جوانی علاقه‌ وافری به علم و دانش، به خصوص علوم طبیعی و پزشکی، نشان داد. کمپفر تحصیلات خود را در رشته پزشکی و علوم طبیعی در دانشگاه‌های معتبر آلمان ادامه داد و در این حوزه‌ها به تبحر رسید.

شهرت اصلی کمپفر مرهون سفرهای اکتشافی او به نقاط مختلف جهان است. او در دهه‌های پایانی قرن هفدهم میلادی، سفرهایی طولانی و پرمخاطره را به سرزمین‌هایی چون روسیه، ایران، هند، آسیای جنوب شرقی و ژاپن آغاز کرد. این سفرها، که با هدف کسب دانش بیشتر و مشاهده مستقیم شگفتی‌های جهان صورت می‌گرفت، گنجینه‌ای از اطلاعات دست اول را برای او فراهم آورد که بعدها در آثارش به رشته تحریر درآمد.

سفر کمپفر به ایران: سفارت سوئد و ورود به اصفهان

در سال ۱۶۸۳ میلادی، انگلبرت کمپفر به عنوان منشی دومین سفارت سوئد به ایران سفر کرد. این سفر، نقطه عطفی در زندگی او و فرصتی مغتنم برای شناخت یکی از مهم‌ترین امپراتوری‌های زمان خود، یعنی ایران عصر صفویه، بود. مسیر سفر او از میان دشواری‌های فراوان می‌گذشت. کمپفر با عبور از مسیرهای طولانی و پرپیچ و خم روسیه، در نهایت در سال ۱۶۸۴ میلادی به اصفهان، پایتخت باشکوه دوران شاه سلیمان صفوی، رسید.

اقامت در اصفهان: ۲۰ ماه اکتشاف و ثبت مشاهدات

اقامت حدود ۲۰ ماهه کمپفر در اصفهان، فرصتی بی‌نظیر برای او فراهم آورد تا با جزئیات زندگی در این شهر بزرگ و پررونق آشنا شود. او از این فرصت نهایت استفاده را برد و با پشتکار فراوان، زبان فارسی و ترکی را آموخت. تسلط بر زبان‌های محلی، امکان ارتباط مستقیم با مردم و درک عمیق‌تر فرهنگ و جامعه ایران را برای او فراهم کرد.

کمپفر در طول اقامت خود در اصفهان، مشاهدات بسیار دقیقی را از جنبه‌های مختلف زندگی در این دوره ثبت و ضبط کرد. او توجه ویژه‌ای به بناهای مهم تاریخی و معماری شهر داشت و به توصیف دقیق آن‌ها پرداخت. کوه‌ها و ارتفاعات محلی، مدارس علمی که کانون دانش و معرفت بودند، کاروانسراهایی که شریان‌های حیاتی تجارت را تشکیل می‌دادند، و همچنین سبک زندگی روزمره مردمان ایران، از جمله موضوعاتی بودند که کمپفر با دقت فراوان به آن‌ها پرداخته است.

یکی از نقاط برجسته در مشاهدات کمپفر، بازدید او از "زمین‌های آتش ابدی" (Natural Fires) در نزدیکی باکو در منطقه شیروان بود. این پدیده طبیعی که از فوران گازهای طبیعی و اشتعال آن‌ها ناشی می‌شد، از دیرباز مورد توجه سیاحان و دانشمندان بوده است. کمپفر به عنوان یکی از اولین دانشمندان مدرن، این پدیده را به دقت مورد بررسی قرار داد و مشاهدات علمی ارزشمندی را درباره آن ثبت کرد. این بازدید نشان‌دهنده وسعت دامنه علاقه‌مندی‌های علمی کمپفر و تلاش او برای درک پدیده‌های طبیعی بود.

سفرنامه کمپفر، کتابی چند وجهی است که تنها به شرح سفرهای او نمی‌پردازد، بلکه حاوی اطلاعات ارزشمند در حوزه‌های مختلف علمی و فرهنگی است. بخش‌هایی از این سفرنامه در سال ۱۷۱۲ میلادی و بخش دیگر پس از مرگ او، در سال ۱۷۲۷ میلادی منتشر شد.

مشاهدات پزشکی: کمپفر به عنوان یک پزشک، توجه ویژه‌ای به مسائل پزشکی و سلامتی در سرزمین‌هایی که بازدید می‌کرد، داشت. او در سفرنامه خود، مشاهدات و یافته‌های پزشکی خود را ثبت کرده است که می‌تواند اطلاعاتی درباره طب سنتی، بیماری‌ها و روش‌های درمانی رایج در آن دوران ارائه دهد.

گیاه‌شناسی و تاریخ ژاپن: بخش قابل توجهی از آثار کمپفر به توصیف جامع گیاهان ژاپنی اختصاص دارد. او با دقت فراوان، انواع گیاهان، خواص دارویی و کاربردهای آن‌ها را شرح داده است. علاوه بر این، او تاریخ ژاپن را نیز به رشته تحریر درآورد که به عنوان منبع اصلی دانش غربی درباره این کشور در قرون ۱۸ و ۱۹ میلادی شناخته می‌شود. این اثر، دیدگاه‌های ارزشمندی را درباره فرهنگ، جامعه و تاریخ ژاپن در اختیار غربیان قرار داد.

نگاه کمپفر به ایران عصر صفویه، بسیار مثبت و ستایش‌آمیز است. او این دوره را، همانطور که خود در سفرنامه‌اش ذکر کرده، سرزمینی قدرتمند، شکوفا و صلح‌جو توصیف کرده است. به گفته کمپفر، ایران صفوی همتای شکوه و عظمت گذشته خود بوده و شگفتی جهانیان را برانگیخته است. این توصیف، نشان‌دهنده وضعیت نسبتاً باثبات و رونق اقتصادی و فرهنگی ایران در آن دوران است که توانسته بود توجه جهانگردان و دانشمندان خارجی را به خود جلب کند.

دوران صفویه، همانطور که کمپفر نیز به آن اشاره کرده، دورانی طلایی برای سفرهای جهانگردان به ایران بود. این شاهراه ارتباطی و فرهنگی، فرصت‌های فراوانی را برای تبادل نظر و آشنایی با تمدن‌های مختلف فراهم می‌آورد. این روند در دوره‌های افشاریه، زندیه و قاجاریه نیز ادامه یافت و به اوج خود رسید. بسیاری از سفرنامه‌های ارزشمندی که درباره ایران به رشته تحریر درآمده‌اند، مربوط به همین دوران هستند و هر کدام از زاویه‌ای خاص، تصویری از ایران آن زمان را برای ما ترسیم می‌کنند.

در مقابل، سفر ایرانیان به اروپا نیز در این دوره رونق گرفت. این تبادلات دوجانبه، زمینه‌ساز آشنایی با علوم، فنون و ایده‌های جدید بود و بر تحولات فرهنگی و اجتماعی ایران تأثیر گذاشت.

کتاب «سفرنامه کمپفر» نه تنها پنجره‌ای به سوی ایران دوران صفویه می‌گشاید و تصویری زنده از زندگی، فرهنگ، معماری و جامعه در این دوره را پیش روی ما قرار می‌دهد، بلکه درک عمیق‌تری از تعاملات فرهنگی و علمی میان شرق و غرب در آن دوران ارائه می‌دهد. کمپفر با نگاهی علمی و مشاهداتی دقیق، توانسته است تصویری جامع و چندوجهی از جهانی که در آن سفر می‌کرد، به ثبت برساند.

مطالعه این سفرنامه برای علاقه‌مندان به تاریخ، جغرافیا، معماری، مردم‌شناسی و فرهنگ ایران‌زمین، تجربه‌ای فراموش‌نشدنی خواهد بود. این اثر، ما را به سفری در زمان می‌برد و امکان می‌دهد تا از ورای چشمان یک جهانگرد اروپایی، با بخش مهمی از تاریخ پرفراز و نشیب سرزمین خود آشنا شویم. «سفرنامه کمپفر» گنجینه‌ای از دانش است که درک ما را از گذشته غنی ایران تقویت می‌کند و ضرورت توجه به میراث فرهنگی و تاریخی خود را یادآوری می‌نماید.

گفتنی است این کتاب به قلم کیکاووس جهانداری ترجمه و در انتشارات خوارزمی به چاپ رسیده است.