گزارش تربیتی چهل و یکمین جشنواره فیلم فجر؛

در کنار برگزاری جشنواره فیلم فجر ۱۴۰۱ در چهل و یکمین سالگرد خود، تحلیل و نقد و نظرات بسیاری همچون سال‌های گذشته، حول محور مختصات فنی و محتوایی آثار سینمایی ارائه شد.

به گزارش روابط عمومی سازمان تبلیغات اسلامی،  متخصصان و کارشناسان این حوزه، نقطه نظرات فرهنگی و اجتماعی خود را در مورد آثار سینمایی اکران‌شده بیان داشتند. کارشناسان کدومو نیز در طی برگزاری این رویداد همچون سال‌های گذشته ضمن تماشای آثار سینمایی هم‌پای خانواده‌های ایرانی به ارائه تحلیل و ارزیابی تربیتی هر یک از محصولات به صورت جداگانه در سایت کدومو پرداختند؛ و در نتیجۀ ارزیابی‌هایِ تحلیل‌گرانِ کدومو، یک ارزیابی کلی از جمع‌بندی مجموعه آثار سینمایی فجر ۱۴۰۱ با رویکرد تخصصی، مبتنی بر شیوه‌نامه‌ی ارزیابی آثار سینمایی و با استناد به شاخص‌های تربیتی، به صورت مجزا به مخاطبان ارائه می‌شود. با مطالعۀ این گزارش می‌توان دریافت که جشنوارۀ فجر از نگاه تربیتی چه نکاتی داشته و کدام آثار برای نمایش خانوادگی مناسب‌تر است.

کدومو جمعی از تحلیل‌گران، خانواده‌ها و اساتید است که محصولات رسانه‌ای را ارزیابی تربیتی می‌کنند تا والدین انتخاب بهتری برای فرزندان خود داشته باشند.

 ۲۳ اثر سینمایی اکران شده در چهل و یکمین جشنواره فیلم فجر:

بعد از رفتن، غریب، شماره ۱۰، استاد، اتاقک گلی، چرا گریه نمی‌کنی، کاپیتان، روایت ناتمام سیما، سرهنگ ثریا، پرونده باز است، هوک، درآغوش درخت، بچه‌زرنگ، عطرآلود، هایپاور، هفت بهار نارنج، جنگل پرتقال، وابل، سینما متروپل، آه سرد، گل‌های باوارده، آن‌ها مرا دوست داشتند، یادگار جنوب

در ادامه گزارش تربیتی کدومو پیرامون ۲۳ اثر اکران شده در بزرگترین رویداد فرهنگی و سینمایی کشور را می خوانیم.

میانگین رده سنی محصولات: ۱۳+

از مهم‌ترین نکات مورد‌توجه پیش از مشاهده آثار رسانه‌ای برای کودکان و نوجوانان، توجه ویژه به رده‌سنی مناسب هر اثر برای آن‌ها است. کدومو تلاش می‌کند تا با ارزیابی دقیق شاخص‌های تربیتی برای هر اثر، رده سنی مناسب آن را مشخص کند تا والدین با آگاهی و ملاحضات بیشتری نسبت به انتخاب محصول مناسب برای فرزندانشان اقدام کنند و ما همچنان شاهد حضور کودکان خردسال در سینما‌های کشور در حال تماشای آثار مخرب برای رده‌سنی آن‌ها نباشیم. 
شاخص‌هایی، چون ترس، خشونت، ناهنجاری و... عوامل موثر در تعیین رده‌سنی یک محصول رسانه‌ای هستند که تا حدود زیادی آثار سینمایی امسال در نسبت با معیار‌های انتقال پیام و نمایش الگوی مثبت امتیاز کمتری گرفتند. 

قریب به ۷۰% آثار سینمایی امسال به‌واسطه شاخصه‌هایی، چون بدزبانی، شدت خشونت و درگیری بالا و نمایش ناهنجاری‌هایی تقبیح نشده‌ای که در بستر خانواده و جامعه رخ می‌دهد؛ تماشای آثار را برای افراد زیر ۱۳ سال توصیه نمی‌کند.

در ادامه شاخصه‌های پرتکرار در آثار سینمایی این سری از جشنواره را از ۵ نمره بررسی می‌کنیم.

خشونت: ۲
خشونت از جمله مولفه‌های پرتکرار در آثار سینمایی است که غالباً چه در بستر خشونت روانی و چه در بستر خشونت‌های فیزیکی، به شکل پنهان و نهان در فیلم‌ها نمایش داده می‌شود.

کارشناسان کدومو ضمن بررسی ۲۳ اثر اکران شده در فیلم‌های سینمایی جشنواره امسال به تمرکز داستان‌ها حول محور یک شخصیت خشن و انتقام‌جو اشاره کردند. شخصیت‌هایی که دائماً به‌واسطه یک اتفاق در گذشته دور و نزدیک در پی انتقام‌جویی هستند. آن‌ها برای رسیدن به هدف نهایی خود دست به هر اقدام درست و نادرستی می‌زنند. این شکل از بازنمایی در بعضی موارد حس انتقام و انتقام‌جویی را در مخاطب زنده می‌کند و درواقع حق هر ناهنجاری و بی‌قانونی و حتی در مواردی قتل و درگیری را به او می‌دهد. تعدد خشونت‌هایی در قالب زد‌وخورد، درگیری، تحقیر، تهدید که عمدتاً تقبیح نشده و در مواردی به‌واسطه انتقام‌جویی، تایید هم می‌شوند علی‌رغم شدت کم و نمایش کوتاهی که در یک اثر دارد می‌تواند تاثیر مخرب و زیان‌باری داشته باشد که نیاز به دقت و توجه بیشتر است.

مجموعه آثارِ در آغوش درخت، کت‌چرمی، جنگل پرتقال، یادگار جنوب، استاد، بعد از رفتن، آه سرد و... هرکدام به‌نوعی روایت یک خشم و انتقام‌جویی است که از یک کینه عمیق ریشه می‌زند.

ترس: ۱
اضطراب و نگرانی عمدتاً از مولفه‌های اصلی معیار ترس در ارزیابی‌های تربیتی است که توامان با میزان خشونت در یک اثر نمود پیدا می‌کند و مخاطب را به سمت نوعی از دلهره در طول داستان سوق می‌دهد. میزان ترس در مواردی از داستان با توجه به موضوعی که مخاطب را با آن درگیر می‌کند، می‌تواند برای کودکان آسیب‌هایی در درازمدت ایجاد کند که لازم است والدین ضمن توجه به روحیات فرزندانشان با مطالعه موارد مطرح‌شده در معیار ترس که در ارزیابی‌های تربیتی کدومو قرار دارد نسبت به انتخاب محصول مناسب برای فرزندانشان اقدام نمایند.

انفجار، شکنجه، فرار و ترس از تیراندازی و... از جمله مواردی است که بیشترین فراوانی را در تعیین شدت ترس در آثار حماسی و جنگی فیلم‌های سینمایی در جشنواره امسال به خود اختصاص داده است.

ناهنجاری اجتماعی: ۲

 بدزبانی: استفاده از الفاظ نامناسب و فحاشی خصوصاً در آثاری که ژانر اجتماعی و درام دارند شدت بیشتری دارد. شخصیت‌ها در فضای درگیری و دعوا عمدتاً فحش و ناسزاگویی را چاشنی نمایشِ خود می‌کنند و حتی در بعضی موارد در یک فضای کاملاً دوستانه و به دور از هرگونه دعوا و درگیری در نسبت با یکدیگر از الفاظ نامناسب استفاده می‌کنند. ناسزاگویی بیشترین میزان فراوانی را در نسبت با سایر شاخصه‌های ناهنجاری در مجموعه آثار سینمایی جشنواره امسال داشته است.

 روابط خارج از عرف: رابطه‌ها الزاما در چهارچوب خانواده و بر اساس ازدواج شکل نمی‌گیرد. غالب روابط کاملا دوستانه و بدون هدف ازدواج در جریان است. فراوانی این نوع از روابط علاوه بر عادی‌سازی، ارائه الگوی جایگزین برای روابطی غیر از خانواده است. این نوع از رابطه بازتعریف نادرستی از خانواده و حتی در بعضی موارد حذف خانواده و جایگزین الگوی نادرست برای کودکان و نوجوانان در پی دارد.

  مصرف دخانیات: مصرف سیگار و اعتیاد به آن از جمله مواردی است که مکرراً و به صورت جدی در آثار سینمایی فجر شاهد آن بودیم که غالباً هم بعد از یک اتفاق ناگوار و برای تمدد اعصاب و کسب آرامش مصرف می‌شود. 
مصرف مشروب و دخانیات به صورت غیرمستقیم در مهمانی و پارتی‌های جوانان و نوجوانان، بعضاً بدون هیچ پیامد منفی و آسیب در آثار سینمایی نمایش داده می‌شود. 
این شکل از عادی‌سازی و قبح‌شکنی نسبت به مصرف دخانیات در آثار سینمایی بر شدت میزان ناهنجار بودن آثار می‌افزاید.

الگوپذیری مثبت/ منفی: ۳

قهرمان؛
  ایثار، مقاومت، ایستادگی: آثاری که عمدتاً جنبه حماسی و مقاومت دارند بازنمای روشن و دقیق از این ویژگی‌ها هستند که در آثارشان به مخاطب منتقل می‌شود. شخصیت‌هایی که برای رسیدن به اهدافی که ریشه در یک آرمان و اعتقاد قوی دارد با گذشت از خود، با هدف روشن و مشخص در عین صبر و مقاومت، تلاش می‌کنند و با ایستادگی، در مسیر اهداف‌شان قدم برمی‌دارند. در آثاری، چون غریب، هایپاور، سرهنگ ثریا، اتاقک گلی و... ما شاهد این نوع از مقاومت‌ها هستیم که علی‌رغم انتقال پیامِ اثرگذار و مشخصی که دارد الگوی کاملی از قهرمانان ملی و حماسی کشورمان را برای کودکان و نوجوانان بازنمایی می‌کند.

پیام مثبت/ منفی: ۳

  امید/ ناامیدی: در مجموعه آثار سینمایی امسال با دو سبک متفاوت از روایت‌ها مواجه هستیم که در پایان داستان مخاطب را به سمت نوعی از ناامیدی و بی‌اعتمادی نسبت به آینده، جامعه و کشور سوق می‌دهد و در مقابل مجموعه آثار دیگری را شاهد هستیم که در ضمن روایت سختی‌ها و چالش‌های جدی، امید، تلاش و انگیزه را در مخاطب زنده می‌کند که عمدتاً مجموعه آثار حماسی از نوع دوم هستند و مخاطب بلافاصله بعد از تماشای آثاری مثل سرهنگ ثریا، غریب و هایپاور به شدت نسبت به تلاشگری‌ها و صبر شخصیت‌های اصلی اثر برای تحقق اهدافشان غبطه می‌خورد و مولفه‌ی مهمی، چون امیدِ توامان با تلاش را در مخاطب ایجاد می‌کند. مجموعه آثار سینمایی در ژانر اجتماعی غالباً از این قائده مستثنی است و به واسطه روایت تلخ از مسائل اجتماعی در بستر مسائلی که امکان اصلاح و جبران ندارند مخاطب را به نوعی انزوا و انفعال می‌کشاند که برخلاف ایجاد حس تلاشگری او را به سمت فرار از تلاش و کوشش سوق می‌دهد. شخصیتی که فقط باید اهداف خود را در راس هدف‌ها قرار دهد و در صورت محقق نشدن، خشونت و مهاجرت را جایگزین کند.

و در آخر بعد از جمع‌بندی تربیتی ۲۳ اثر اکران شده در چهل و یکمین جشنواره فیلم فجر، کدومو ۳ اثر را از سری آثار اکران شده به‌عنوان فیلم‌های سالم و مناسب برای تماشای خانوادگی می‌داند؛ فیلم‌های کاپیتان، هوک و انیمیشنِ بچه‌زرنگ به واسطه شدت ناهنجاری و خشونت کمی که دارند و البته پیام‌ها و الگو‌های اثرگذار و سازنده، نشان سلامت کدومو را دریافت می‌کنند. 

۱.     فیلم "کاپیتان"؛ ۹+:

داستانِ عیسی، پسربچه ۱۱ ساله‌ای است که رویای کاپیتان شدن در تیم ملی را در سر می‌پروراند. او برای درمان بیماری خاصش در بخش کودکان بیمارستان بستری است. عیسی در این مدت، دوستان زیادی پیدا می‌کند و در آنجا هم نقش کاپیتان گروه دوستی‌شان را دارد. این اثر پیام و الگوی مثبت قابل ملاحظه‌ای دارد و برای همین مناسب برای خانواده و فرزندان و دارای نشان سلامت کدومو است. ارزیابی مفصل این اثر به محض اکران، تقدیم مخاطبان خواهد شد.

۲.     فیلم "هوک"؛ ۸+:

 داستان پسری به نام شیرخان را روایت می‌کند که وارد رشته‌ی ورزشی بوکس می‌شود و سعی دارد قهرمان این رشته شود. این اثر، فاقد ترس و خشونت جدی است و پیام‌های مثبت زیادی مانند، همدلی، عشق و محبت به خانواده و منش پهلوانی را به نمایش می‌گذارد.

۳.     انیمیشن"بچه زرنگ"؛ ۷+:

 

انیمیشنی شاد و کودکانه است که در چهل‌ویکمین جشنواره فیلم فجر به کوشش گروه هنر پویا اکران شده‌است. در این انیمیشن، زندگی محسن را می‌بینیم که تحت تاثیر ابر قهرمانان قرار گرفته و لقب بچه زرنگ را برای خود انتخاب کرده و قصد دارد تا کار بزرگی برای جنگل و حیوانات آن، انجام دهد. الگو‌های مثبتی در این انیمیشن وجود دارند و پیام‌های مناسبی مثل، همکاری، کمک به حیوانات، تکیه بر توانایی‌ها و توکل برخدا، را به نمایش می‌گذارند. باتوجه به پایین‌بودن معیار خشونت و ترس، بچه زرنگ برای تماشا در جمع خانوادگی منعی ندارد.