در گفتگو با استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران مطرح شد؛

ابراهیم فیاض کارکرد‌های اجتماعی هیئت را تشریح کرد و این پدیده اجتماعی را محفلی برای انجام فعالیت‌های خیرخواهانه در محله‌ها دانست.

به گزارش روابط‌عمومی سازمان تبلیغات اسلامی، ابراهیم فیاض جامعه شناس و استاد دانشگاه تهران ضمن بررسی نقش اجتماعی هیئت‌ها گفت: یکی از مهمترین مکان‌هایی که مردم به صورت غیر رسمی دور هم جمع می‌شوند، از نظر روانی آرامش پیدا می‌کنند و همبستگی اجتماعی بینشان ایجاد می‌شود هیئت است. نکته مهم این است که کسی دیگری را برای حضور در هیئت مجبور نمی‌کند و افراد کاملا داوطلبانه به این اجتماع می‌آیند.

فیاض کارکرد‌های مختلف اجتماعی هیئت‌ها را برشمرد و تصریح کرد: افراد در هیئت فارغ از اسم و رسم زندگی خودشان، به عنوان یک شیعه از همه اقشار در چنین مراسمی حضور می‌یابند و همین امر باعث می‌شود پیوندی برای اشتغال، ازدواج، جمع‌آوری کمک‌های مالی، تشکیل شبکه‌های تامین اجتماعی و حتی حل کردن مسائل زندگی بین مردم ایجاد شود. گاهی مردم در بین خودشان برای دیگران امکاناتی را در نظر می‌گیرند و کار‌های خیری انجام می‌دهند که هیئات می‌توانند محلی برای تبادل این حرکت‌های خیرخواهانه و همچنین گسترش آن‌ها باشند. به علاوه در مناسبت‌های مختلف ما هیئت‌های متشکل صنوف و بازاریان را داریم که هر صنف برای خودش هیئتی را تشکیل داده و در کنار گرامی‌داشت مناسبت، روابط اقتصادی خود را نیز گسترش می‌دهند.

وی افزود: هیئت‌ها، جامعه چند تکه را به ویژه در کلان شهر‌هایی مثل تهران به هم پیوند می‌دهند و سبب می‌شوند انسان از تنهایی بیرون بیاید به ویژه کسانی که به سنین بازنشستگی رسیده‌اند یا زندگی برایشان یکنواخت شده به مساجد و هیئت‌ها پناه می‌برند که باعث می‌شود از نظر روحی وضعیت بهتری را تجربه کنند، زیرا روح انسان به جمع نیاز دارد.

استاد دانشگاه تهران بیان کرد: در هیئت‌ها تضارب آرا هم وجود دارد. برخی از هیئت‌ها به تازگی اقدامی را شروع کرده‌اند که از متفکران غیر روحانی مثل پزشکان، متخصصان، اساتید دانشگاه در رشته‌های مختلف دعوت می‌کنند که در کنار سخنرانی و مداحی، نکات کاربردی در زندگی فردی و اجتماعی را برای حاضران روایت کند. در کنار منبر روحانیون، استفاده از ظرفیت متفکران و صاحب‌نظران محلی در هیئت‌ها برای بسیج کردن مردم و حل کردن مشکلاتشان در همه زمینه‌ها نیز می‌تواند به کارکرد‌های اجتماعی هیئت اضافه کرده و این اجتماع مردمی را برای رسیدن به اهداف خود یاری کند.

فیاض ادامه داد: هیئت‌ها در حال ایجاد پیوند‌های محله‌ای هستند. این پیوند‌ها به صورت افقی و عمودی ایجاد شده اند به این نحو که همسایه‌ها در یک محله و یا یک برج چند طبقه هیئت تشکیل داده و همین امر همبستگی بین خانوار‌های یک محله را افزایش داده است.

وی به یکی دیگر از کارکرد‌های اجتماعی هیئت اشاره کرد و ادامه داد: موردی را دیدم که در حاشیه همین آیین‌های مذهبی کارگاه خیاطی برای خانم‌هایی که از راه‌های نامتعارف مخارج زندگی خود را تامین می‌کردند ایجاد شد و نه تنها آن‌ها مسیر خود را تغییر دادند بلکه فرزندانشان هم از پخش و فروش مواد مخدر دست کشیدند. به این کار‌ها سالم‌سازی اجتماع و کار اجتماعی گفته می‌شود به ویژه اگر در محله‌های حاشیه‌ای و فقیر نشین انجام شود.

استاد دانشگاه تهران بیان کرد: حتی هیئت‌ها می‌توانند نقش سیاسی ایفا کنند، زیرا ظرفیت این را دارند که به مجمعی عمومی برای اظهار نظر و کسب اطلاعات درباره نامزد‌های انتخابات یا سایر رخداد‌های سیاسی تبدیل شوند و افراد در محیطی امن بتوانند اطلاعات لازم را برای مشارکت سیاسی کسب کنند.

فیاض گفت: هیئت‌ها می‌توانند از ایجاد و بروز کنش‌های نامطلوب سیاسی جلوگیری کنند. سال گذشته که جنبش‌هایی متناسب با تفکر رسانه‌های غربی در کشور ایجاد شد می‌توانست به واسطه همین هیئت‌ها خنثی شود. نه تنها در بحران‌های سیاسی بلکه در بحران‌های اجتماعی مثل سیل یا زلزله نیز امدادرسانی‌های زیادی از سوی مسجد و هیئت برای مردم منطقه انجام شده که شاید کمتر کسی تا کنون به آن اشاره کرده باشد.

این جامعه شناس تصریح کرد: دور هم جمع شدن مردم در هیئت‌ها فقط برای عزاداری نیست بلکه قبل و بعد از مراسم گعده‌هایی بین حاضران تشکیل می‌شود که باعث شناسایی مشکلات مردم و حل شدن درصد زیادی از آن‌ها با مشورت و ایجاد ارتباطات اجتماعی می‌شود. بنابر این هیئت را نمی‌توان صرفا مکانی برای تجمع و عزاداری در نظر گرفت بلکه کارکرد‌های اجتماعی هیئت، این پدیده را به مکانی برای افزایش همدلی و احساس تعلق خاطر بین مردم تبدیل کرده است. اسم این امر یاریگری است که دکتر فرهادی مردم شناس مشهور ایرانی هم به تازگی آن را مطرح کرده و بحثی بسیار جدی بین مردم در جامعه است.

فیاض بیان کرد: حتی وقتی خردسالان و کودکان در هیئت حاضر می‌شوند به نوع خودشان در اجتماعی از کودکان همسن خود قرار می‌گیرند و هیجان خود را تخلیه می‌کنند و از سوی دیگر می‌تواند منجر به ترویج فرزندآوری هم بشود.

وی تصریح کرد: هیئت‌ها، چون روابط اجتماعی را مستحکم‌تر می‌کنند به خلاق‌تر شدن نوجوان‌ها هم کمک می‌کنند، چون ارتباط بیشتر خلاقیت بیشتر را به همراه دارد. همچنین فرزندانی که در هیئت‌ها حضور می‌یابند، فرایند اجتماعی شدنشان هم تسریع می‎شود.

این استاد دانشگاه تهران با اشاره به نقش رسانه‌ای هیئت نیز اظهار داشت: هیئت یک رسانه چهره به چهره است که تاثیر آن به مراتب بیشتر از سایر اشکال رسانه است. گعده‌هایی که قبل و بعد از هیئت تشکیل می‌شوند پذیرای آدم‌هایی هستند که شاید حتی پیرو دین اسلام نباشند، اما به این مراسم می‌آیند تا احساس تعلق جمعی کنند.

فیاض افزود: امروز که جهان به جهان رسانه‌های جمعی و شبکه‌های اجتماعی تبدیل شده، هیئت‌ها هم می‌توانند برای بسیاری از مشکلات و آسیب‌های اجتماعی در این زمانه موثر باشند. می‌توانند با عملیاتی کردن ظرفیت‌های خود در زمینه کارکرد‌های اجتماعی، آسیب‌هایی که این روز‌ها مردم به ویژه قشر نوجوان و جوان را تهدید می‌کند، به حداقل برسانند.

این جامعه شناس با اشاره به استقبال ایرانیان مقیم خارج و حتی اهالی کشور‌های مختلف از مراسم مذهبی اظهار داشت: کارکرد‌های هیئت در جامعه روز به روز در حال پررنگ‌تر شدن است. علاوه بر این بسیاری از افراد سنت پسندیده تشکیل هیئت را در سایر کشور‌ها هم رواج داده‌اند و به قدری اثرگذار واقع شده که افراد زیادی از شهر‌های دور و نزدیک ساعت‌ها رانندگی می‌کنند تا خود را به مراسمی که هیئت در کشورشان برگزار می‌کند برسانند. برای مثال حسین الهی قمشه‌ای بعد از تشکیل یک هیئت در اندونزی، حالا در سوئد هیئتی را تشکیل داده و ایرانی‌ها، خارجی‌ها یا شاید کسانی که پیرو دین و آیین خاصی هم نیستند به این مراسم می‌آیند و آرامش می‌گیرند. به همین دلیل دولت سوئد هم با آن‌ها همراه شده و حمایت کرده است. همچنین در کشور آمریکا نیز پاکستانی‌ها برای برگزاری هیئت بسیار فعال هستند.

وی درخصوص سطح علمی سخنرانی‌هایی که در مراسم مذهبی هیئت‌ها انجام می‌شود نیز بیان کرد: در هیئت‌ها برخی از روحانیونی که حضور می‌یابند بسیار باسواد هستند. این موضوع هم باعث می‌شود که افراد باسواد بهتر به سمت این منبر‌ها جذب شوند و هم وقتی مخاطبان منبر‌ها باسواد باشند روحانی نیز به سمت مطالعه و به روز کردن اطلاعات خود ترغیب می‌شود. البته این موضوع هنوز آنطور که شایسته است در همه هیئت‌ها دیده نمی‌شود که همت جدی جامعه طلاب و روحانیت را لازم دارد. به علاوه مسئولان هیئت‌ها و بزرگان محله نیز که در برپایی مراسم مذهبی نقش دارند باید برای شناسایی سخنرانان و متفکرانی که با علم به روز صحبت کنند و باسواد باشند تلاش کنند.

فیاض تاکید کرد: یکی از موضوع‌هایی که شهرداری‌ها باید توجه ویژه به آن داشته باشند همین امر هیئت است که برای برپایی آن از سمت شهرداری‌ها هم باید تسهیلگری و حمایت صورت گیرد، زیرا هیئت، نهادی است که با برپایی مولودی‌ها و گروه‌های سرود در مراسم شادی و عزاداری‌ها در مراسم غم، باعث آرامش جمعی می‌شود.

این استاد دانشگاه تهران عنوان کرد: هرچه کمیت و کیفیت هیئت‌ها افزایش پیدا کند، بعد ارتباطی رسانه چهره به چهره در هیئت افزایش یافته و گره‌های بزرگ سیاسی، اجتماعی یا فرهنگی را با همدلی گروه‌های کوچک مردم حل می‌کند و در نتیجه منجر به ثبات اجتماعی و آرامش در جامعه می‌شود.

مبنع: ایسنا