جدی ترین مسئله ما باز کردن گره‌های ذهنی است

به گزارش روابط عمومی سازمان تبلیغات اسلامی، اگر صفحات تاریخ را ورق بزنیم و به روزهای قبل از انقلاب، روزهای مبارزه علیه رژیم پهلوی نگاهی بیندازیم، به وضوح نقش مؤثر و کلیدی مسجد در مسیر مبارزه با رژیم را می‌توان دید. در کنار سخنرانی روحانیون و امامین مساجد، خود مسجد محل اجماع گروه‌های زیادی و حتی روشنفکران شده بود. این مسیر حتی بعد از انقلاب هم ادامه پیدا کرد.

نقش محوری مسجد این مکان مقدس را به محلی برای اجماع جوان‌ها تبدیل کرد و حتی بعد از شروع جنگ، مسجد تبدیل به محلی برای جمع‌آوری کمک به رزمنده‌ها و نام‌نویسی برای اعزام آنها بود. چیزی شبیه به همان نقشی که پیامبر (ص) بعد از ساخت مسجدالنبی (ص) دنبال کردند و از حکومت اسلامی ترسیم کردند.

احیای نقش محوری مسجد

نکته مهم اما این بود که در سال‌های بعد ورود به دهه 70 و 80 به مرور این نقش محوری کمرنگ شد. جوانان کمتری به مسجد آمدند و مسجد نقش محوری خود را از دست داد.

این روزها اما به همت سازمان تبلیغات اسلامی طرحی به نام «رویداد امام محله» دنبال می‌شود که به دنبال احیای نقش محوری امام جماعت و مسجد است. در این مسیر به دنبال حل مشکلات حکمرانی با همراهی مردم نیز هست تا هم مردم نقش‌آفرینی مؤثر با محوریت مسجد داشته باشند و هم مسجد جایگاه اصلی خود در میان مردم را پیدا کند.

در جریان برگزاری آخرین نشست رویداد محله در روز جمعه تقریباً از بین 700 مسجد، 70 گروه ده نفری انتخاب شدند و روایت و ارائه‌ای از فعالیت‌های چند وقت اخیر خود در زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی را مطرح کردند و حتی به مطالبه‌گری هم پرداختند.

تغییر محل حکمرانی از مسجد به دارالاماره

حجت الاسلام رضا عزت زمانی، معاون فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی،  یکی از داورهای رویداد امام محله، ابتدا به نقش محوری مسجد در صدر اسلام پرداخت و گفت: حکمرانی در اسلام دارای قواعد و روش‌های خاصی است. مانند تمامی تمدن‌ها و اندیشه‌هایی که هر کدام مدعی حکمرانی هستند، اسلام مدلی از حکمرانی دارد و اما وجه امتیاز آن کامل و جامع بودن این مدل است.

معاون فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی مدل حکمرانی اسلامی در روش پیامبر (ص) تبیین کرده و اظهار داشت: نبی مکرم اسلام در همان زمان ورود به مدینه دستور دادند که مسجدی ساخته شود. بعد از آن تمامی رویدادهای خاص تصمیم‌گیری‌ها و نظام‌ها در همین مسجد سامان دادند.  

درواقع مسجدی که پیامبر (ص) به مردم معرفی کردند، هم محل عبادت و اقامه نماز بود و هم محلی برای تصمیم‌گیری‌های مهم، گفت‌وگوها و جلسات، تبیین مسائل و اتخاذ برنامه‌های اقتصادی و نظامی شد. مسجد به این ترتیب مرکز حکومت اسلامی و حکمرانی دینی شد.

عزت زمانی با اشاره به تغییر جریان خلافت بعد از رحلت نبی مکرم اسلام، توضیح داد: هنگامی که جربان خلافت تغییر کرد، نظام حکمرانی هم متفاوت شد و جای خود را به نظام پادشاهی داد. به این ترتیب مرکز حکومت از مسجد خارج شده و زمینه انحرافات سیاسی، اجتماعی، اخلاقی و رفتاری شکل گرفت. به مرور دارالاماره‌ها و کاخ‌ها ساخته شد و دیگر جایگاه حکومت و نظام حکمرانی اسلام تغییر کرد.

مدل حکمرانی نظام اسلام در مسجد و محله

همه این رویدادها یک مسئله را برای ما روشن می‌کند: باید نقش محوری مسجد در جامعه احیا شود.  معاون فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی در این باره می‌گوید: برخی تصور می‌کنند می‌خواهیم جامعه را به عقب برگردانیم. در حالی که منظور این است که در برابر جریان تمدن غرب که کدخدا را طاغوت معرفی می‌کند و او را تصمیم‌گیرنده انسان‌ها می‌داند، ما در مدل حکمرانی اسلامی مردم را تصمیم‌گیرنده می‌دانیم.

زمانی در مورد این پرسش که فرصت میدان‌داری برای حل مسئله توسط مردم کجا فراهم می‌شود، گفت: ادعای ما این است که با خرد کردن نظامات حکمرانی در قالب محله می‌توانیم، این فرصت را به مردم، نخبگان و مؤثرین اجتماعی بدهیم که اثر بگذارند. در نهایت مگر چند مدیر در کشور داریم؟ اما وقتی حل مسائل را خرد می‌کنیم و در محله تقسیم می‌کنیم، می‌بینیم در یک محله همه مردم می‌توانند احساس وظیفه کنند، قدرت‌ها و استعدادهایشان‌ را بروز دهند و این نظام حکمرانی را طراحی ‌کنند.

جایگاه مسجد کجاست؟

مسجد مرکز فرماندهی است. قرارگاه است. حضور همه نخبگان محله و مؤثرین در درون مسجد و بعد طراحی برای مدیریت از مسجد در محیط پیرامون، یعنی همه مدارس یک محله، بازارها، همه مراکز اجتماع،  تعلیم و تربیت در ارتباط با مسجد هستند. هر دکتر و مهندسی، کاسبی و هر فردی که قدرت نقش‌آفرینی دارد می‌تواند در این محله مؤثر باشد‌.

معاون فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی توضیح می‌دهد: ما قدرت را ریز می‌کنیم و در حوزه‌های محلی برای حل مسئله می‌آوریم. چیزی که ادعا داریم اگر احیا بشود می‌تواند کمک کند تا از یک سو نظام حکمرانی درست اجرا بشود، از سوی دیگر همه مردم نقش‌آفرین شوند و مردم‌سالاری دینی احیا شود.

او تأکید می‌کند: به این ترتیب نقش‌آفرینی مردم در اقتصاد، مسائل اجتماعی و مسائل فرهنگی می‌تواند فرصت جدی نقش‌آفرینی به آنها بدهد در غیر این صورت یک عده در قالب مدیر، در قالب شهرستان و استان مثل وزیر و استاندار نقش مدیریتی ایفا می‌کنند و بقیه هم به سراغ زندگی خودشان می‌روند. این روش را باید تغییر بدهیم، این مدل نظام حکمرانی اسلام و در محله مسجد است که می‌تواند، محل تجمیع و حضور مردم باشد به همین دلیل می‌گوییم باید مسجد را تقویت و احیا کنیم.

امام جماعت حلقه اتصال مردم و مسجد

در طول تاریخ بسیاری از کارکردهایی که مسجد می‌توانست داشته باشد را از او گرفتیم. اما آیا رویداد محله در پی بازگرداندن همه این موارد به درون مسجد است؟

معاون فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی در پاسخ به این پرسش می‌گوید: خیر، مدیریت خرد و کوچک در محیط پیرامون را می‌توانیم در درون مسجد تعریف کنیم. در این صورت جوان هم با مسجد ارتباط می‌گیرد، دانشجو هم ارتباط می‌گیرد، همه کسانی که برای نیازها و نقش‌آفرینی خود در یک محیط خرد که استعدادها در آن شکوفا می‌شود می‌توانند با مسجد ارتباط بگیرند. آن وقت مسجد آباد شده و مسجد محل رفت و آمد می‌شود. محل گفتگوهای مفصل در مورد حل مسائل می‌شود، محل حل اختلاف می‌شود. این چیزی است که می‌تواند مسجد را به جایگاه اصلی خود برگرداند.

عزت زمانی در مورد اینکه نقش امام محله در این چارچوب چیست، توضیح می‌دهد: وقتی مسجد و یک مقر فرماندهی داریم، این مقر یک امامی می‌خواهد. برخی فکر می‌کنند امام یعنی رئیس، امام یعنی آن روحیه دیکتاتوری مدیریتی که می‌گوید هرچه من بگویم، نه. در تعالیم اسلامی امام و جایگاه ولایت، به معنی جایگاه پیوند زدن و ارتباط و اتصال است. کار امام و ولی در جامعه این است که ظرفیت‌ها و استعدادها را شکوفا می‌کند، آدم‌ها را گره می‌زند، پیوندهای اجتماعی را تقویت می‌کند. انسان‌ها و دارایی‌ها و ظرفیت‌ها را امامت می‌کند که کنار هم قرار گیرند برای اینکه حرکت اتفاق بیفتد.

او تصریح می‌کند: امام در یک قواره ملی و جهانی می‌شود ولی فقیه. امام معصوم، اما وقتی این را خرد می‌کنید، این استعداد را در محله می‌آورید و وقتی مرکز حکمرانی و قرارگاه فرماندهی، مسجد می‌شود، این قرارگاه هم یک مدیر، یک هماهنگ‌کننده، یک اتصال دهنده می‌خواهد.

در فرهنگ اسلامی این کار، کار امام است. همان کاری که پیامبر (ص) بعد از خود انجام داد. امام را هر زمان که خودش نبود و یا حتی بعد از خودش به عنوان کسی که می‌تواند دست مردم را بگیرد و مسیری که پیغمبر شروع کرده را ادامه دهد، قرار داد و امیرالمؤمنین را به عنوان جانشین خود معرفی کرد.

پرسش بعد این است که اتصال میان امام و مردم چطور برقرار می‌شود؟ در پاسخ باید دقت شود که طبق فتوای همه مراجع و دستورات اهل بیت (ع)، مدیری که در مسجد قرار می‌گیرد، امام است. امام مدیر داخلی مسجد است، یعنی امورات داخلی مسجد را اداره می‌کند و شأن دومی دارد که امام میانی نامیده می‌شود که تمام استعدادهای محیط پیرامون (محله) را کشف کند، کنار هم قرار دهد، از فکر و توان و اراده‌هایشان استفاده کند، مثل همان کاری که پیامبر (ص) می‌کرد.

معاون فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی در ادامه به چگونگی شکل‌گیری رویداد محله هم اشاره کرده و می‌گوید: ما در سازمان تبلیغات، تشکیلاتی به نام سازمان هدایت راه‌اندازی کردیم. کاری که در بنیاد هدایت انجام می‌دهیم توانمندسازی امام است، یعنی همه این موضوعات را اولاً امام باید درک کند، او باید بفهمد که در چه جایگاهی قرار گرفته. اگر امام این جایگاه را خوب متوجه شود، می‌تواند آن حرکت اصیل را انجام دهد. راهبرد ملت، تعالی شبکه امامت است. اگر شبکه امامتی که یک سر آن به خدای متعال و ولایت اهل بیت وصل است، یک طرف دیگر به مردم و امت وصل است، یعنی کمک می‌کند که امامت یعنی این که هم امام و هم مأمومین تلاش‌ می‌کنند، حرکت کنند، یاد بگیرند، رشد کنند. ما در بنیاد هدایت این کار را می‌کنیم و معتقدیم که اگر این کار را خوب انجام دهیم خیلی از مسائل حل می‌شود.

این رویداد با پشتیبانی شورای اجتماعی کشور و وزارت کشور انجام شده است. سازمان تبلیغات اسلامی مدعی است که اگر بتوان توانمندسازی و اتصال بین امام و امت را خوب برقرار کرد، می‌توان مسائل را حل کرد. این سازمان همچنین ادعا دارد جدی‌ترین، اصلی‌ترین و مهم‌ترین مسئله‌ای که بین مردم وجود دارد و آسیب‌های اجتماعی که حل نمی‌شود و گره‌ها باز نمی‌شود، مسئله «گره ذهنی» است؛ ناامیدی و حس عدم حرکت و عدم توان برای حل مشکلات است.

عزت زمانی در این باره می‌گوید: بزرگترین مشکل ما این است که مردم برای حل مسائلشان قیام نمی‌کنند. مهارتی در ذهن و دل و قلب اراده برای حل مسائل شکل نمی‌گیرد. اگر جامعه‌ای باور به امید و اراده برای حل مسئله داشته باشد، در سخت‌ترین شرایط هم که باشد، در پایین‌ترین سطح امکانات اجتماعی هم که باشد، اما آن امید در او این حرکت را ایجاد می‌کند.

ضرورت الگونمایی 70 گروه برای تمام مساجد کشور

آموزش محوری برای امامان محله موضوع مهمی است که باید به آن پرداخته شود. سازمان تبلیغات اسلامی در این دوره، در تعامل با وزارت کشور قصد دارد دوره‌ای برگزار کند که طی آن، امام یاران حلقه اول امام و انصار امام آنها که قرار است در حلقه اول امام را یاری کنند، بتوانند حرکت اجتماعی را ایجاد کند. نظر اصلی هم بر این قرار دارد که برای حل آسیب‌های اجتماعی، باید ابتدا امام و حلقه اول او را آموزش داده و توانمند کنند.

معاون فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی در این باره نیز توضیح می‌دهد: از حدود شش ماه قبل این پروسه شروع شد و در مرحله اول ابتدا امامان برگزیده را در هزار نقطه کشور شناسایی کردیم. حدود 700 مسجد انتخاب شدند، این تعداد از بین 20 هزار محله فعال انتخاب شدند. ما از بین 80 هزار مسجد، 29 هزار مسجدی داریم که می‌شود با آن تعامل کرد. از بین این تعداد 700 مسجد انتخاب شدند، در دو مرحله به آنها آموزش دادیم و با شعار تیم بساز و عملیات کن، دعوت کردیم که افراد مؤثر پیرامون خود را انتخاب کنند. فعال حوزه نوجوان، فعال حوزه بانوان، فعال رسانه، فعال هیئت، فعال کنش‌های اجتماعی، فعال اقتصادی، هرکس که فکر می‌کنید می‌تواند براساس مسائلی که در محله دارید یار حلقه اول شما باشد. بعد این تیم را تشکیل دادند و در دو مرحله مربیان و راهنمایان را به محلات فرستادیم و با این امامان، مباحثه کردند، بوم شناسایی مسئله در اختیارشان قرار داده شد، روش‌های حل مسئله آموزش داده شد و به آنها گفتیم باید طبق فرایندی که آموزش دادیم، مسائل را شناسایی و اولویت معاون فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی بندی کنید و برای حل این مسئله تلاش و مجاهدت کنید و مردم را هم همراه کنید. از بین این 700مسجد در نشست پایانی 70 گروه از برگزیده‌ها را شناسایی کردیم و 50،60 نفر هم حلقه امام و یارانش شدند و در مشهد در یک دوره فشرده دوباره این تمرین را انجام دادند و روایت کردند. 700مسجد در دو گروه 350 نفره آمدند که هر گروه 7 برگزیده داشتند از بین آنها به 6 نفر هدایایی تعلق گرفت، اینها بعد از فرایندها هر ارائه را به رای گذاشتند. وظیفه ما این است که همه این 70 گروه را الگو نمایی کنیم و برای همه 30 هزار مسجدی که در سراسر کشور فعالیت می‌کنند، الگو بشود. البته به دلیل ضعف منابع مالی، این تعداد را پوشش دادیم،وطیفه ما همه 80 هزار مسجد و همه امامان جماعت است. ولی چون فعلا توان و ظرفیت مالی‌مان این بود، توانستیم 70 نفر را به خط کنیم از این تعداد در رویداد نهایی که به عنوان رویداد شهید دارایی در مشهد برگزار شد،انجام می‌دهیم.

شکل‌دهی گفتمان محوریت مسجد در حل مسائل

موضوع دیگر در این حوزه آن است که نظام مدیریت امام محله برای افزایش اثر اجتماعی مسجد چه اقداماتی انجام خواهد داد؟ حجت الاسلام زمانی در این باره می‌گوید: اصلی‌ترین مسئله امروز گفتمان سازی است، ما باید کاری کنیم گفتمان محوریت مسجد در حل مسائل شکل بگیرد. اگر این کار انجام دهیم هم مطالبه عمومی مردم محقق می‌شود و هم مسئولین درگیری ذهنی پیدا خواهند کرد و هم امامان. در سطح کشوری توقع مردم از امام فقط نماز خواندن نیست. وقتی از امام حرف می‌زنیم، گفتمان امام محله یک گفتمان قالب است و محل مدیریت امام چهاردیواری مسجد نیست. این باید در تمام محیط پیرامون اثر بگذارد. این مسئله در میان مسئولین هم اتفاق افتاده است.

او درباره رویدادهای بعدیتوضیح می‌دهد: از این باید الگو سازی کنیم. تلاش می‌کنیم در کارهای رسانه‌ای هم گفتمان آن را ایجاد کنیم، هم الگوها را بسازیم و مرحله سوم هم توانمندسازی کارهایی است که انجام می‌دهیم. امروز در کشور، در قالب این فرایند یک سند ملی مسجد هم تدوین شد و همه مؤثرین در مسجد از دستگاه‌ها و مجموعه‌های موثر در حوزه‌های علمیه، شورای سیاستگذاری، بسیج، اوقاف و همه اینها، تقسیم کار خوبی در قالب سند ملی مسجد انجام دادند. در تمام شهرستان هم این نظامات شکل گرفته و در تلاش برای انجام کارهای رسانه‌ای بیشتر هستیم.

اگر هر محله بتواند با محوریت مسجد، نظامات خود را شکل داده، مسائل خود را حل کند و از فرصت‌ها و جوانان خود بهترین استفاده را ببرد مشخص است که مشکلات بسیاری در جامعه حل شده و به مدینه فاضله موعود نزدیک خواهیم شد.

منبع: تسنیم