در گفتوگو با مرتضی طاهری مطرح شد؛
محرم همدل؛ هیأتها در جبههای واحد
تحلیل ابوالقاسم فاتحی، جامعهشناس و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، از رمز همصدایی مردم در محرم؛
آنچه در محرم امسال رخ داد، نمایانگر پیوندی عمیق و ریشهدار میان مردم ایران و فرهنگ عاشورا بود؛ پیوندی که نهتنها گسستنی نیست، بلکه در لحظات بحرانی، نیرویی برای انسجام ملی و ایستادگی در برابر دشمنان بیرونی میشود.
به گزارش روابط عمومی سازمان تبلیغات اسلامی، دهه اول محرم امسال، جلوهای از وحدت تاریخی و هویتی ملت ایران بود؛ وحدتی که نه تنها در هیأتها بلکه در اشکال مختلف نمود یافت. برخلاف تحلیلهایی که بر اساس فشار اقتصادی یا هجمههای رسانهای، پیشبینی تضعیف جریان دینی را داشتند، آنچه در محرم امسال رخ داد، نمایانگر پیوندی عمیق و ریشهدار میان مردم ایران و فرهنگ عاشورا بود؛ پیوندی که نهتنها گسستنی نیست، بلکه در لحظات بحرانی، نیرویی برای انسجام ملی و ایستادگی در برابر دشمنان بیرونی میشود.
برای بررسی این پدیده اجتماعی-فرهنگی، با دکتر ابوالقاسم فاتحی، جامعهشناس و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، به گفتوگو نشستیم.
اتحاد هیأتها، بازتاب یک بلوغ اجتماعی-تاریخی
دکتر ابوالقاسم فاتحی، انسجام هیأتها را بخشی از یک وحدت بزرگتر در لایههای مختلف اجتماعی ایران دانسته و تأکید کرد: «این اتحاد و وحدت در هیأتها، در بخشهای دیگر جامعه هم دیده شد؛ در میان اساتید، تشکلها، مردم و حتی کسانی که پیشتر مخالف بودند. ما این وحدت را در حوزههای مختلف شاهد بودیم.»
وی ریشه این انسجام را در لایههای پنهان و عمیق فرهنگ ایرانی تحلیل کرده و گفت: «مردم ایران، مردمی بسیار باهوش هستند و لایههایی پنهان از فرهنگ و تاریخ در آنان وجود دارد که نه فقط دشمنان، بلکه گاهی حتی خود ما هم آن را بهدرستی نمیشناسیم. وقتی مردم ایران با دشمنی خونخوار و تا دندان مسلح مواجه میشوند که مانند دزدان دریایی، شبانه به کشور حمله میکند و بهترین سرمایههای فرهنگی، اجتماعی و انسانی ما، از جمله دانشمندان و فرماندهان و مردم بیگناه را هدف قرار میدهد، در چنین شرایطی، ملت ایران همواره نشان داده است که اختلافات را کنار میگذارد و یکپارچه در برابر دشمن خارجی میایستد.»
فاتحی افزود: «اتحاد شکلگرفته در هیأتها نیز از همین فضای عمومی کشور تبعیت کرده است؛ فضایی که حاکم شد و مردم بهدرستی با آن همراهی کردند.»
ایران و اسلام؛ پیوندی تاریخی، معرفتی و غیرقابلتفکیک
فاتحی به شعار «ایران حسین (ع) تا ابد پیروز است» بهعنوان شعار محوری محرم امسال اشاره و تأکید کرد که این شعار، صرفاً یک جمله نیست، بلکه بازتاب یک هویت تاریخی عمیق است.
وی در ادامه توضیح داد: «اصلاً نمیتوان ایران و اسلام را از یکدیگر جدا کرد. حتی پیش از آنکه دین اسلام در قرن هفتم میلادی توسط پیامبر اکرم (ص) ظهور کند، ایرانیان موحد بودند. در سراسر تاریخ، ایرانیها مشرک نبودهاند. پس از اسلام نیز همواره حامیان جدی اسلام بودهاند؛ چه در زمان پیامبر (ص)، چه دوران امام علی (ع) و امام حسن (ع) و تا امروز.»
فاتحی پیوند ملت ایران با اسلام را پیوندی عقلانی، معرفتی و عمیق دانست و خاطرنشان ساخت: «ایرانیها بهترین عقل را در پیامبر (ص) و امام علی (ع) دیدند و خود را با آن پیوند زدند. به تعبیر شهید مطهری در کتاب خدمات متقابل اسلام و ایران، ایرانیها هم به اسلام خدمت کردند و هم از آن بهره بردند. بنابراین، این پیوند ریشهدار را نمیتوان با برخی خزعبلات و شبهعلمهای برخی افراد که صرف داشتن مدرک را معادل علم میدانند، خدشهدار کرد.»
وی با اشاره به آثار اجتماعی این شبهعلمها گفت: «این جریانها که گاه علم مضر یا ضد جامعه تولید میکنند، تلاش دارند لایههای اجتماعی را دچار تفرقه کنند و متأسفانه تا حدی هم موفق شدند. اما هنگامیکه مردم—همانهایی که در معرض این آسیبها بودند— با یک دشمن شمشیر به دست و قاتل مواجه میشوند، بیتردید متحد میشوند.»
فاتحی در ادامه به تجربهای شخصی اشاره میکند و میگوید: «همسرم تعریف میکرد که در صف نانوایی، یکی از خانمهایی که کشفحجاب داشت، میگفت: ما چقدر فقیریم، ما چقدر سادهایم که به حرفهای آنطرف آبیها گوش دادیم و حالا پشیمانم. این خانم، با وجود وضعیت ظاهریاش، دارای فهم سیاسی است.»
او تأکید میکند: «ما خودمان، فرهنگ و تاریخ مردم ایران را درست نشناختهایم؛ چه برسد به ترامپ و نتانیاهو!»
عقلگرایی و دانشمحوری؛ ضرورت مداحی در طراز تمدنساز
در بخش پایانی این گفتوگو، فاتحی توصیههایی به جامعه مداحان، بهویژه نسل جدید آنان ارائه میدهد تا هیأتها را از سطح عزاداری صرف به جریان فرهنگی و اجتماعی مؤثر ارتقاء دهند.
وی ادامه داد: «مداحان باید عقلگرا، علمگرا و منطقی باشند. باید از ورود به حاشیههای سیاسی، جناحبندیها و تلاش برای مطرحکردن خودشان دوری کنند. مداحی نباید به ابزار خودنمایی تبدیل شود.»
این جامعهشناس با تأکید بر ضرورت دانشافزایی و مطالعه، افزود: «مداح باید اهل مطالعه باشد، تاریخ را بشناسد، فرهنگ و مکتب شیعه را بشناسد. اگر چنین باشد، مداحی او تأثیرگذار خواهد بود. اما اگر صرفاً به تکرار کلیشهها و گفتارهای هیجانی بپردازد، مانند کف روی آب از بین میرود.»
منبع: میزان
2025-07-09
T
T