ردپای امید در سی‌امین جشنواره تئاتر کودک

به گزارش روابط عمومی سازمان تبلیغات اسلامی، در روزهایی که جهان کودکان پر شده از اخبار و تصاویر تلخ، تئاتر می‌تواند پلی باشد میان خیال و واقعیت، میان ترس‌ها و امیدهای نهفته در دل نوجوانان. جشنواره تئاتر کودک و نوجوان همدان امسال، با حضور چشمگیر هنرمندان و گروه‌های مختلف خانه نمایش امید، پر شده از قصه‌هایی که نه فقط سرگرم کننده‌اند، که قرار است آموزش دهند، ترغیب ‌کنند و پرسش‌های بزرگ را در ذهن کوچک‌ترین تماشاگران پرورش دهند. سوره امید امسال با ارائه چهار اثر متنوع از بازآفرینی شاهنامه، برگ تازه‌ای از شکوفایی تئاتر کودک و نوجوان کشور را رقم زده‌ است. کارگردانان «هیولاکُش»، پرفورمنس احساسی «آخرین لالایی»، نمایش «هیوا» و تئاتر خلاقانه «خودِ خودِ خودت باش» درباره این آثار، ایده‌ها، چالش‌ها و پیام‌هایی که هر نمایش برای نوجوانان امروز به همراه دارد، توضیح می دهند. 

قهرمانِ شاهنامه؛ بازآفریده برای ذهن و زمانه نوجوان امروز
محمد جهان‌پا، کارگردان نمایش «هیولاکُش»، از چرایی انتخاب شاهنامه و چگونگی بازآفرینی آن برای مخاطب نوجوان سخن می گوید. او شاهنامه را «فراتر از یک متن حماسی» دانسته و آن را «منبعی زنده از کشمکش‌های انسانی» توصیف می کند؛ جایی که مفاهیمی همچون ترس، شجاعت، هویت و انتخاب حضور پررنگی دارند. جهان‌پا محور الهام خود را «سفر قهرمان» در شاهنامه عنوان می‌کند؛ سفری که نوجوانی ناشناخته را در دل وضعیتی دشوار قرار می‌دهد و همین موقعیت را به‌شدت «نوجوانانه» می‌خواند. به تعبیر او، هیولای قصه نه تنها موجودی بیرونی، که استعاره‌ای از ترس‌های درونی نوجوان معاصر است.
او در ادامه مهم‌ترین تغییر خود در این اقتباس را «بازتعریف مفهوم قهرمان» دانسته و معتقد است:« قهرمان کلاسیکِ شاهنامه شکست‌ناپذیر و اسطوره‌ای است، اما نوجوان امروز با چنین تصویری ارتباط نمی‌گیرد. به همین دلیل قهرمان «هیولاکُش» دچار تردید، ترس و خطا می‌شود» ؛ قهرمانی که جهان‌پا آن را «شبیه خودِ نوجوان، آسیب‌پذیر و پرسش‌گر» توصیف می‌کند.
برای نزدیک‌کردن نوجوان امروز به یک متن کلاسیک، او سه مؤلفه اجرایی را در طراحی اثر دخیل کرده است: زبان اجرایی معاصر و دیالوگ‌های زنده، طراحی بصری مدرن مبتنی بر نور و حرکت، و ریتمی پویا و مبتنی بر بدن که با روحیه تصویری نسل جدید همخوان است.
کارگردان تئاتر هیولاکش حضور سوره امید در جشنواره را «نشانه‌ای از بلوغ تئاتر کودک و نوجوان» دانسته و تأکید می کند که «هیولاکُش» می‌کوشد نشان دهد این حوزه می‌تواند هم از ریشه‌های ادبیات کلاسیک تغذیه کند و هم کاملاً معاصر و جسور باشد. او این حضور جمعی را تقویت‌کننده اعتمادبه‌نفس هنرمندان این حوزه و پیامی روشن برای مدیران فرهنگی می داند؛ پیامی مبنی بر اینکه تئاتر کودک و نوجوان نه یک بخش حاشیه‌ای، بلکه جریانی جدی و آینده‌ساز در تئاتر ایران است.
نمایش «هیولاکُش» در روزهای ۱۷ و ۱۸ آذرماه و در دو سانس ۱۰ و ۱۸ در جشنواره تئاتر کودک و نوجوان همدان اجرا می‌شود.
 

«آخرین لالایی»؛ پرفورمنسی به یاد کودکان شهید جنگ ۱۲روزه
حامد ترابی، کارگردان و نویسنده پرفورمنس «آخرین لالایی»، درباره خاستگاه این اثر محیطی که امسال در جشنواره بین‌المللی تئاتر کودک و نوجوان همدان اجرا می‌شود، توضیح می‌دهد که جرقه اولیه آن درست پس از پایان جنگ ۱۲روزه زده شد؛ زمانی که خبرهای تلخ از شهادت شمار زیادی از کودکان، او و گروهش را به فکر خلق اثری انداخت که بتواند یاد و نام آن کودکان را در یک رویداد هنری زنده نگه دارد. ترابی می‌گوید: «احساس کردیم جای خالی این کودکان حتی در جشنواره‌ای که برای خودِ آنهاست، آشکار و دردناک است. همین شد که تصمیم گرفتیم اثری بسازیم که مخاطب را با این غیبت تلخ روبه‌رو کند.»
یکی از ویژگی‌های برجسته «آخرین لالایی»، حضور مجموعه‌ای از عروسک‌های کاملاً دست‌ساز است؛ عروسک‌هایی که طی سال‌های مختلف از شهرهای گوناگون ایران و حتی کشورهای دیگر جمع‌آوری شده‌اند و هرکدام پیشینه و هویت فرهنگی خاصی دارند. ترابی می‌گوید که هر عروسک در این اجرا نمادی از یک کودک شهید جنگ است. مخاطب با ورود به فضا، در میان این عروسک‌ها حرکت می‌کند و کم‌کم وارد جهان روایی و احساسی اجرا می‌شود؛ جهانی که در آن «قصه‌های ناتمام کودکان جنگ از دل همین عروسک‌ها نجوا می‌شود.»
به گفته ترابی، ساختار اجرا بر خلق تجربه‌ای حسی و تدریجی بنا شده است. با آغاز پرفورمنس، صدای انفجار فضا را پر می کند و هم‌زمان تصاویر مستندی از وقایع جنگ ۱۲روزه و لحظات مرتبط با کودکان قربانی بر پرده نقش می‌بندد. نقطه اوج اجرا اما جایی است که مادری وارد صحنه می‌شود و برای کودک شهیدش آخرین لالایی را زمزمه می‌کند؛ لحظه‌ای که به تعبیر ترابی «تمام ایده اثر را در یک تصویر خلاصه می‌کند.»
او تأکید می‌کند که گروه اجرایی تلاش کرده‌اند یاد کودکانی را زنده نگه دارند که می‌توانستند امروز در جایگاه مخاطبان جشنواره حضور داشته باشند، اما جنگ، فرصت زندگی و آینده را از آنان گرفت.
پرفورمنس «آخرین لالایی» در روزهای ۱۶ و ۱۷ آذرماه و در دو سانس ۱۵:۳۰ و ۱۷:۳۰ در جشنواره تئاتر کودک و نوجوان همدان اجرا می‌شود.
ترابی امسال علاوه بر «آخرین لالایی»، با نمایش «خودِ خودِ خودت باش» نیز در بخش مسابقه تئاتر کودک حضور دارد؛ اثری که پیش‌تر با استقبال چشمگیر مخاطبان روبه‌رو شده و با بهره‌گیری از قصه‌گویی و بازی، کودکان را به خودباوری و کشف توانمندی‌هایشان دعوت می‌کند. این نمایش نیز در روز ۱۹ آذرماه و در سانس‌های ۱۰ و ۱۸ روی صحنه می‌رود.

«هیوا»؛ روایتی برای کشف قهرمانی درون کودک
یکی دیگر از آثار حاضر در جشنواره، نمایش «هیوا» به نویسندگی و کارگردانی امیر شیخ‌جبلی از اصفهان است. امیر شیخ‌جبلی، این اثر را روایتی درباره جست‌وجوی هویت و امکان قهرمان‌شدن کودک می‌داند؛ روایتی که در آن کودک، «سوژه‌ای فعال» است نه مخاطبی منفعل. او می‌گوید: «ایده اولیه زمانی شکل گرفت که احساس کردم بیشتر آثار کودک، قهرمانی آماده به کودک ارائه می‌کنند؛ درحالی‌که کودک امروز نیاز دارد قهرمان را در خودش کشف کند.»
شیخ‌جبلی توضیح می‌دهد که جهان کاغذی و رویایی نمایش، استعاره‌ای از ذهن کودک است؛ دنیایی که مدام شکل می‌گیرد، تغییر می‌کند و دوباره ساخته می‌شود. در این فضا، هیوا از میان ترس‌ها، تردیدها و موقعیت‌های ناتمام عبور می‌کند؛ تجربه‌هایی که کارگردان آن را «بنیاد رشد روانی کودک» می‌داند. به گفته او، «هیوا» نوعی تمرین خودساختن است؛ هم برای قهرمان داستان و هم برای تماشاگر نوجوان.
کارگردان «هیوا» می‌گوید که قهرمان این نمایش با نمونه‌های رایج کودکانه متفاوت است: «نه نیروی ماورایی دارد و نه ناجی بیرونی. تنها سرمایه‌اش، تخیل فعال و توان حل مسئله است.»
او تأکید می‌کند که هیوا «قهرمانی فرآیندی» دارد؛ یعنی در مسیر، از دل اشتباه‌کردن و پرسیدن، تبدیل به قهرمان می‌شود. ویژگی‌ای که به‌زعم او کودک امروز بیش از هرچیز به آن نیاز دارد.
شیخ‌جبلی اجرای اثر خود در جشنواره را نوعی مداخله فرهنگی می‌داند. او معتقد است تئاتر کودک دیگر فقط سرگرمی نیست، بلکه ابزاری برای ساختن الگوهای احساسی سالم و کاهش تنش‌های روانی کودک است. از نظر او، نمایش‌هایی با محور صلح، امید و خودباوری به‌ویژه در زمانی که کودکان در معرض اخبار ناآرام هستند می‌توانند تجربه‌ای زیسته از صلح ایجاد کنند.
به باور شیخ‌جبلی، حضور چهار اثر از سوره امید در جشنواره، «چندصداییِ هماهنگ» است و «هیوا» بخشی تکمیل‌کننده از این مجموعه به‌شمار می‌آید. او می‌گوید این نمایش با جهان فانتزی و فرم کاغذی خود، نشان می‌دهد تئاتر کودک می‌تواند ساده و درعین‌حال پیچیده باشد و ظرفیت‌های هنری جدی داشته باشد.
او همچنین تأکید می‌کند که این حضور جمعی، راهی برای تقویت همکاری و هم‌افزایی میان گروه‌های تئاتر کودک و تغییر نگاه جشنواره به کودک به‌عنوان «مخاطبی اندیشمند» است.
منبع: صبا