روایت اولین روحانی شهید دفاع ‌مقدس در میدان نبرد

درباره «حجت الاسلام محمدحسن شریف قنوتی» معروف به شیخ شریف و رشادت‌هایش در خرمشهر، گفته‌ها و نوشته‌ها زیاد است به‌ویژه از لحظه‌های شهادتش و قساوتی که عراقی‌ها در شکنجه پیکر نیمه جان او، از خود نشان داده بودند اما جزئیات زندگی و شهادت این اولین شهید روحانی دفاع مقدس، در ۲ کتاب «شیخ شریف» و «جای امن گلوله‌ها» (خاطرات عبدالرضا آلبوغبیش) نوشته دکتر «جواد کامور بخشایش» نویسنده و پژوهشگر ادبیات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، آمده است. کتاب شیخ شریف در سال ۱۳۸۷ به عنوان کتاب سال دفاع مقدس و کتاب جای امن گلوله‌ها در اردیبهشت ۱۳۹۱ در دومین جشنواره کتاب تبریز به عنوان کتاب برگزیده سال در بخش دفاع مقدس و انقلاب اسلامی شناخته شد. با جواد کامور بخشایش پیرامون شهید شیخ شریف گفتگو کردیم.

شما ۲ کتاب در مورد شهید شیخ شریف به نگارش در آورده اید، دلیل این کار علاقه شخصی بوده یا دلیل دیگری دارد؟

شیخ «محمد حسن شریف» اولین شهید دفاع مقدس است که در میدان جنگ به شهادت می‌رسد، شاید شهدای روحانی باشند که در همان روز‌های نخستین حمله رژیم بعثی عراق به ایران به شهادت رسیده باشند ولی ‌ایشان در میدان جنگ و درحین نبرد شهید شده‌اند. شیخ شریف روحانی‌ای است که زندگی و مبارزاتشان را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد، بخش اول مبارزات ‌ایشان در برابر ظلم و ستم در دوران طاغوت و دور دوم مبارزات ‌ایشان در دوران بعد پیروزی انقلاب اسلامی است. من در آثار مختلف و در اسناد و مدارک مبارزان قبل از انقلاب جستجو می‌کردم چندبار به اسم شیخ شریف برخوردم، علاوه بر فعالیت‌های مبارزاتی در نشر و پخش اعلامیه‌ها و بیانات و ‌اندیشه‌های امام (ره) ‌ایشان کار‌های عمرانی زیادی هم زیاد انجام داده بودند. به نظرم رسید شخصی با این ویژگی‌ها باید زندگی جالبی داشته باشد. بعد‌ها متوجه شدم که ‌ایشان به عنوان اولین روحانی دوران دفاع مقدس هم مطرح هستند و من پیگیر این شخصیت شدم تا با خانواده شهید از طریق مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) ارتباط برقرار کردم. نام ‌ایشان در اکثر کتاب‌های مربوط به مقاومت خرمشهر آمده، چون ‌ایشان سنگ صبور افرادی بودکه با دست خالی و حداقل امکانات در برابر ارتش بعث می‌جنگیدند.شخصی که در آن شرایط شبانه روز در جستجوی شهدا و مفقودین از منازل و خیابان هاست و آن‌ها را گردآوری می‌کند و به مسجد خرمشهر می‌آورد و برایشان اقامه نماز میت می‌کند و کار‌های کفن و دفن شهدا را انجام می‌دهد. ارتباطات و فعالیت‌هایی که از ‌ایشان می‌دیدم و می‌شنیدم برای من شخصیت جالبی به نظر رسیدند که علاقمند شدم کتابی درباره‌ این شهید بنویسم که ماحصل کتاب شیخ شریف شد، که به عنوان کتاب سال دفاع مقدس معرفی شد و خوشبختانه جوایز زیادی هم کسب کرد.

کتاب جای امن گلوله‌ها چطور؟

درحقیقت کتاب جای امن گلوله‌ها از دل کتاب شیخ شریف درآمد. بخش زیادی از کتاب جای امن گلوله‌ها برمی‌گردد به زندگی شیخ شریف که شکل متفاوت‌تری از زبان یک راوی روایت می‌شود. ماشین ایشان  روز 24 مهرکه در تقویم روز خونین شهر نامیده شده، توسط عوامل بعث مورد هدف تیر قرار می‌گیرد و متوقف می‌شود. شیخ شریف و همراهشان «عبدالرضا آلبوغبیش» دستگیر و در همان خیابان ۴۰ متری به طرز فجیعی شکنجه می‌شوند، همه این صحنه‌ها از زبان عبدالرضا آلبوغبیش روایت می‌شود. به آلبوغبیش هم چند تیر شلیک می‌کنند و ‌ایشان هم به شدت آسیب می‌بیند ولی زنده می‌ماند، انگار قرار بود زنده بماند تا لحظه شهادت و صحنه شهادت شیخ را برای دیگران تعریف کند. چند ساعت بعد همان خیابان به دست نیرو‌های خودی می‌افتد، این دو نفر را به عقب منتقل می‌کنند. نکته جالب اینکه شیخ شریف را به غسالخانه آبادان منتقل می‌کنند و عکاسی از چهره شیخ و وضعیت او و کاسه سرش که نیست عکس می‌گیرد، این تصاویر وقتی به دست خانواده  شهید می رسد و بعد در این کتاب هم منتشر می‌شود یکی از مستند‌ترین جنایات رژیم بعث عراق در جنگ نابرابر علیه ایران است، همین مستند‌سازی‌ها نشان می‌دهد شیخ شریف چقدر شجاعت و رشادت و ایثار به خرج داده و به طرز خاصی به شهادت می‌رسد.

برای نگارش کتاب شیخ شریف چقدر وقت گذاشتید؟

من کتاب را در سه محور نوشتم. گام و محور اول اسناد است. مدارک و اسناد که فعالیت مبارزاتی‌ایشان قبل از انقلاب را پیگیری کردم، محور دوم منابع مکتوب است. هرجا ردی از شیخ شریف بود حتماً منابع را بررسی کردم. محور سوم که به کمک فرزند شهید صورت گرفت مصاحبه گسترده‌ای است که با شخصیت‌های مرتبط با شیخ شریف انجام شد. کسانی که شیخ شریف را می‌شناختند از خانواده و دوران تحصیل و طلبگی بگیرید تا دوران مبارزاتی و دوران حضور در فعالیت‌های بعد از انقلاب و حضور ‌ایشان در جنگ، مصاحبه‌ها خیلی گسترده بود و تدوین و بازنویسی و بازنگاری انجام شد. همه این‌ها نزدیک به چهار سال زمان برد.

با توجه به تحقیقات گسترده‌ای که پیرامون این شهید بزرگوار انجام دادید لطفاً پاسخ بدهید که شیخ شریف چطوری شیخ شریف می‌شود؟

 در دوران حضور در جبهه، هرجا اتفاقی است شیخ شریف هم آنجا حضور دارد، اسلحه ندارد. راوی‌ها می‌گویند با یک چوب دستی حرکت می‌کرده و وقتی به نیرو‌ها می‌رسیده و آب و غذا می‌برده به همه آن‌ها انرژی و روحیه می داده است همه راوی‌ها می‌گفتند ‌ایشان سنگ صبور بچه‌هایی بود که برای حفظ استقلال این آب و خاک و اسلام تلاش می‌کردند و می‌جنگیدند. این ویژگی است که شاید در همه وجود نداشته باشد، اینکه مقبول همه آن افراد هم بود مخصوص شیخ شریف بود، هر اتفاقی می‌افتاد به حرف شیخ شریف گوش می‌کردند، بحث لشکر الله اکبر که مطرح شد و بعد‌ها به لشکر رسید از این شیوه برخورد شیخ نشأت می‌گیرد.

نوشتن زندگی نامه این شهدا چقدر در ماندگاری نامشان تأثیر دارد؟

شهدا نیاز به معرفی ندارند، اما نیاز جامعه است که این افراد به عنوان الگو به جامعه امروز و فردا معرفی شوند. یاد آن‌ها جاودان و و نامشان مستدام بماند، کنار آن، ما متوسل شویم به نام و به سبک زندگی‌شان. این افراد را می‌توان انسان‌های تراز نامید. حتماً لازم است جامعه ما برای بخش ترویج فرهنگ ایثار و شهادت و اخلاق مداری و شجاعت و سبک زندگی اسلامی با زندگی این افراد مأنوس باشد. این نوع نگاه و زندگی و زاویه دید، معنویت و اخلاقی که در زندگی آن‌ها بوده و تربیت خانوادگی ... را بتوانند در زندگی امروز خود هم جاری کنند.

وظیفه ماست افرادی که دست به قلم هستند سراغ اینجور شخصیت‌ها و اینجور الگو‌ها بروند و این افراد را به جامعه امروز معرفی کنند تا فضای جامعه از معنویت و اخلاقی که آن‌ها سرآمدش بودند جدا نباشد.

باتوجه به اینکه شما درخصوص شهدای دیگری هم کتاب نوشتید، برای اینکه ما شهدا را خیلی دست نیافتنی جلوه ندهیم، خصوصاً برای نسل جوان، شما از چه شیوه‌ای استفاده می‌کنید؟

ادبیات دفاع مقدس یک ادبیات نوپایی است و دوره‌های متفاوتی دارد. در دوران جنگ به واسطه شرایط حاکم بر آن زمان نویسنده‌هایی که علاقمند به نگارش در حوزه شهادت بودند کتاب‌هایی را تولید کردند که عمدتاً انگیزشی بود. به مرور این روند و این روش به حدی پررنگ شد و شهدا به حدی فراتر از جایگاهی که بودند در ذهن مردم پردازش شدند و شرایط به گونه‌ای پیش رفت که شهدا دست نیافتنی شدند. در حالیکه این شخصیت‌ها و شهدا همانگونه که بودند، نوشته شوند، جذابیتش برای مردم بیشتر خواهد بود. الحمدالله این روند آرام آرام به حالت عادی برگشت. الان اکثرا افرادی که در حوزه ایثار و شهادت فعالیت می‌کنند، شهدا را شخصیت‌هایی معمولی معرفی می‌کنند و جوان امروز متوجه می‌شود که او دست یافتنی است. مثل خودش بزرگ شده، دوره تلخ داشته، دوره شیرین داشته، دوره خوب و بد داشته است. بنابر این خیلی از افراد و جوانان می‌توانند همزاد پنداری داشته باشند و به عنوان یک الگو و اسوه و خیلی راحت ارتباط شکل می‌گیرند. ولی در یک دوره جریانی راه افتاد که شهدا را دست نیافتنی معرفی کرد و همان زمان بود که کتاب‌های دفاع مقدس آنقدری که الان مقبول هست بین مردم جامعه مقبول نبود. اما الان در یک شرایطی به حیات خودش ادامه می‌دهد که مقبول جامعه امروز هم هست. جامعه امروز با این الگو‌ها و اسوه‌ها زندگی می‌کنند و الهام می‌گیرد.

می‌توان از زندگى شیخ شریف فیلم ساخت

من انتظار داشتم جامعه هنری به شیخ شریف توجه و حمایت بیشتری داشته باشند، چون زندگی‌ایشان برای کار هنری فوق‌العاده همخوان است. می‌توان از زندگى‌ایشان فیلم سینمایی جنگی و انقلابی ساخت، تئاتر ساخت، سریال ساخت.

خاطره جالب

لحظه‌ای که ‌ایشان وارد خانه‌ای می‌شود و می‌بیند که تمام خانواده بر اثر بمباران یا حمله عوامل بعث به شهادت رسیدند، تک تک شهدا را از زیر خاک بیرون می‌آورند و روی چهار چرخ یا فرغون می‌گذارند و از آن منطقه تا دم مسجد جامعه خرمشهر می‌آوردند، کنار هم می‌چیدند. راوی‌ها می‌گویند تلی از شهدا را شیخ شهید جمع کرده بود و تنهایی برای تک تک آن‌ها نماز می‌خواند. صحنه‌های عجیبی است. صحنه‌هایی که در آن معنویت بوده، عرفان بوده، شجاعت و ایثار بوده است.