جایگاه آموزش غیر مستقیم به کودکان

به گزارش روابط‌عمومی سازمان تبلیغات اسلامی، «چون که با کودک سر و کارت فُتاد هم زبان کودکان باید گشاد»،‌ اين بيت شعر دقيقا مصداق بارز احوالات روحاني موفقي است كه در شهر زنجان هم‌كلام و هم‌بازي كودكان شده و سعي كرده تا با انجام بازي‌هاي كودكانه و شاد فضايي را براي انتقال مفاهيم ديني و تربيتي ايجاد كند. البته كار اصلي حجت‌الاسلام والمسلمين محمدعلي شهبازي تنها به بازي و سرگرمي با بچه‌ها ختم نمي‌شود،‌ بلكه او سالهاست به عنوان مدرس حوزه و دانشگاه در مجامع ديني و تحصيلي فعاليت دارد و تا امروز دوره‌هاي آموزشي متعددي را براي ديگر هم‌لباسانش برگزار كرده‌است،‌ تا بتواند هر قدر اندك هم گامي درست در تربيت ديني نسل آينده كشورمان داشته باشد. 

از چهره خندان و صحبت‌هاي با نشاط حاج آقا شهبازي می‌توان فهمید كه تا چه اندازه سر و كار داشتن با كودكان او را سرزنده و پويا نگه داشته است،‌ كاري به گفته خودش از سال ۶۸ برعهده دارد و هرگز خسته نشده است. براي آشنايي بيشتر با حاج آقا شهبازي هم‌صحبت شديم تا دغدغه‌ها و رمز موفقيت اين روحاني را جويا شويم.

فعالیت خود در عرصه تربیت دینی کودکان از چه سالی و به چه منظوری آغاز کردید؟

حجت الاسلام شهبازی: رسول خدا (ص) همواره از روی محبت و تواضع، با بچه‌ها رفتار می‌کرد. ایشان به استعدادهای فطری آن‌ها توجه داشت و از رنجش و ناراحتیشان سخت آزرده خاطر می‌شد. همچنین حضرت رسول اکرم (ص) در هم‌نشینی با کودکان، خود را همسان آن‌ها می‌دانست و با آن‌ها سرگرم بازی می‌شد و به دیگران نیز سفارش می‌کرد: «مَن کانَ عِنْدَهُ صَبِیٌّ فَلْیَتَصابَّ لَهُ؛ کسی که نزد او کودکی است، باید کودکانه رفتار کند»؛ به همین  دلیل هم من ۲۵ ساله‌ است که سر و کارم با کودکان است و روز و شبم را با آن‌ها سپری می‌کنم و سعی می‌کنم با مراجعه به مهدهای کودک و کودکستان‌ها با بچه‌ها ارتباط بگیرم و هم‌زبان آن‌ها شوم.

چرا بازی را برای ارتباط‌گیری و آموزش به کودکان انتخاب کردید؟

حجت الاسلام شهبازی: آموزش مفاهیم دینی به کودکان اگر با زبان بازی باشد اثرگذاری بیشتری دارد. کودکان روح لطیفی دارند و اگر بتوانیم از همین دوره مفاهیم دینی را با زبان کودکانه به آنان آموزش دهیم، قطعا موثرتر خواهد بود. کودک به دلیل نزدیک بودن به مبدأ فطرت و داشتن ذهن و دلی پاک و بی‌آلایش، زمینه بسیار مناسبی را برای تربیت پذیری دارد. کودکان هدیه‌ای الهی هستند که با سرشت ساده و زلال خویش پا به جهان هستی گذاشته و از هر گونه زشتی و ناپاکی به دور است و این، والدین و مربیان کودک هستند که با تربیت نادرست خویش، مسیر فطرت پاک و الهی او را منحرف می‌سازند.

با توجه به سرمایه‌گذاری کلان دشمن در عرصه به انحراف کشیدن نسل جدید، به ویژه کودکان و نوجوانان، شما چه توصیه‌ای به خانواده‌ها و مربیان مهدکودک‌ها دارید؟

حجت الاسلام شهبازی: اثرگذاری روی کودکان خیلی بیشتر است یعنی هرگونه که با افراد در سنین کودکی رفتار کنیم در بزرگسالی نیز همان نتیجه را خواهیم دید. دشمن به خوبی می‌داند روی چه نسلی از کشور ما سرمایه‌گذاری کند، از این‌روی لازم است فعالان فرهنگی ما آگاه باشند چرا که هر گونه غفلت ما می‌تواند نتیجه ناگواری را در آینده کشور رقم بزند.

اثرگذاری ما روی بچه‌ها به مهارت ما برمی‌گردد، درواقع هر اندازه که ما نیازهای این نسل را بشناسیم، بهتر می‌توانیم با آنان ارتباط برقرار بگیریم و این ارتباط‌‌ گیری می‌تواند زمینه اثرگذاری باشد. وقتی خودمان را در عالم کودکی قرار دهیم، انس و الفت با مخاطب برقرار می‌شود و در این صورت می‌توان مفاهیم دینی را به کودک آموزش داد.

در بسیاری از موارد وقتی برای اجرای برنامه به مهدهای کودک مراجعه می‌کنم مربیان از نحوه اجرای برنامه و علاقه کودکان در پاسخگویی به آنچه یاد گرفته‌اند، تعجب می‌کنند. به زعم من نباید با سخنرانی‌های خسته کننده و بیان مطالبی که فکر می‌کنید، بچه‌ها از شنیدن آن بی‌حوصله می‌شوند با بچه‌ها ارتباط برقرار کرد.

بنده تلاش می‌کنم تا با حضور در مهدهای کودک با بچه‌ها ارتباط برقرار کنم حتی در جشن تکلیف دختران و پسران حاضر می‌شوم و سعی می‌کنم احکام نماز را با زبان خودشان آموزش دهم به گونه‌ای که همواره در حین اجرای برنامه، لبخند بر لبان کودکان نقش می‌بندد.

از چه بازی هایی می توان برای آموزش معارف دینی به کودکان استفاده کرد؟

حجت الاسلام شهبازی: آگاهی‌های دینی اگر درست و متناسب با نیازها و شرایط روحی کودک در اختیارش قرار بگیرد، نقش مهمی در سرنوشت او خواهد داشت؛ زیرا اساس زندگی آدمی را بینش و اعتقادات او تشکیل می‌دهد و اگر مبتنی بر آموزه‌های محکم دینی باشد، زندگی او رنگ و بوی الهی می‌یابد. پیامبر گرامی اسلام (ص) می‌فرماید: «محفوظات طفل نورس همچون نقشی است که روی سنگ حک شده باشد، ولی محفوظات مرد بزرگ سال مانند نوشتن روی آب است.»

کودک، بسیاری از اصول ارزشمند اخلاقی و اجتماعی مثل کمک به دیگران، مشارکت، همدلی، بخشش، احترام گذاشتن، قناعت و ... را هنگام بازی می‌آموزد. بنابراین این گونه موارد و مفاهیم انتزاعی مثل «خدا»، «مرگ»، «قیامت» و «کیفر و پاداش اعمال» را می‌توان در قالب بازی‌های نمایشی و داستان‌های کودکانه آموزش داد.

مفاهیم دینی را می‌توان از طریق نقاشی، موسیقی، سرود و بازی‌های نمایشی به کودک آموخت؛ مثلاً وقتی به تقلید از پدر و مادر، نماز می‌خواند این عمل در نظرش یک بازی است. اگر والدین بعد از نماز با بوسیدن و در آغوش گرفتنش، این عمل را تقویت کنند، موجب می شود در آیندۀ نزدیک، به آسانی از نماز خواندن استقبال کند.

معارف دینی هر اندازه با بازی به کودک آموزش داده شود اثرگذاری بیشتری دارد آموزش غیرمستقیم و همراه با بازی نتیجه بخش‌تر است، به طور مثال با یک بادکنک که هزینه‌ای هم ندارد می‌توان 50 نوع بازی انجام داد.

مراحل ۱۰گانه چگونه بگویم، چه بگویم، با چه ابزاری بگویم و .... در یک بازی باید مورد توجه قرار گیرد حتی مربیان و معلمان ما نیز در حین تدریس به این نکات توجه کنند.

مربیان و معلمان در مدارس تا چه اندازه می‌توانند در تربیت دینی کودکان موثر باشند؟

حجت الاسلام شهبازی: مدرسه محل مناسبی برای تربیت دینی کودکان است، به شرطی که مربیان و معلمان ما تخصص لازم را در اشاعه فرهنگ دینی داشته باشند و بتوانند با نحوه ارتباط گیری این نسل آشنا شوند.

اما از آن‌جایی‌ که کودکان، آموزش‌ها و اطلاعات را به شکل غیرمستقیم و از طریق حواس پنج‌گانه دریافت می‌کنند، تحت تاثیر حرکات مربی و معلمان قرآنی نیز آن‎ها قرار خواهند گرفت، از این روی زمینه تربیت دینی در کودکان و خردسالان از طریق رفتار و اخلاق اسلامی مربیان مهیا خواهد شد.

ارائه مطالب دینی با روش خاصی که جذابیت ویژه‌ه‎ای برای کودکان داشته باشد بستر را برای مراحل بعدی که در مسجد، مدرسه و یا دانشگاه انجام می‌شود فراهم می‌کند. این پی‌ریزی‌‎ها باید همراه با حلاوت و جذابیت دوران کودکی باشد.

آموزش‎‌های مسجد و مدرسه باید در طول یکدیگر قرار گیرند تا باعث نقض دیگری نشوند و همین امر سبب می‌شود که نوجوان با تکمیل اطلاعات دریافتی در مدرسه توسط امام جماعت در مساجد، آموزش‎‌های مدرسه خود را بزرگ‎تر کرده و حس غربت نسبت به حضور در مساجد را کنار بگذارد.

مربی و مبلغ، مسئولیت آموزش و پرورش کودکان را داشته و باید مطالبی را به کودکان ارائه دهند که هم از نظر عملی و هم از نظر فکری برای آن‌ها مفید باشد.

دشمن در تلاش است تا بین جوانان و روحانیت شکاف ایجاد کند، شما چه راهکاری را پیشنهاد می دهید؟

حجت الاسلام شهبازی: ایجاد فاصله بین روحانیت و نسل جوان به ارتباط بین این دو قشر از افراد باز می‌گردد. اگر ما بتوانیم با نسل جوان در دانشگاه‌ها و مدارس ارتباط برقرار کنیم فاصله ایجاد نخواهد شد. درواقع باید با جوانان با زبان خودشان سخن گفت و به آن‌ها اجازه داد تا از دغدغه‌هایشان بگویند و دفاع کنند. اما متأسفانه نداشتن مهارت در برقراری ارتباط موجب شده تا با  مشکلاتی که اخیراً در جامعه رخ‌ داده‌است، مواجه شویم.