کتاب «ابزارهای فرهنگی؛ تجربه‌نگاری تولید و استفاده از ابزارهای کمک آموزشی در تبلیغ دینی»

به گزارش روابط عمومی سازمان تبلیغات اسلامی، امروزه روش‌های پیشینیان که فقط متکی بر شنیدن بود به‌تنهایی پاسخگوی نیازهای آموزشی و تربیتی جامعه نیست و لازم است کار را در زمینه‌های دیگر گسترش داد؛ یکی از این زمینه‌ها استفاده از ابزارها و وسایل آموزشی و کمک آموزشی است که قوّه بینایی را بیشتر به کار می‌گیرد.

در چند دهه  اخیر، تکنولوژی‌های آموزشی جایی برای خود در فرهنگ تعلیم و تربیت باز کرده و پیش از آنکه کاربرد تکنولوژی آموزشی با مفهوم جدید آن مطرح شود، برنامه‌ریزان، معلمان و مربیان برای بهبود تدریس و حصول نتایج بهتر، از مواد و وسایل آموزشی با عنوان «سمعی و بصری» آن کمک می‌گرفتند.

در حوزه‌های علمیه برای اولین‌بار لزوم استفاده از تکنولوژی‌های آموزشی در قطعنامه پایان سمینار مذهبی سال 1355 شمسی دارالتبلیغ قم خود را نشان می‌دهد: «برای آموزشی مسائل دینی به کودکان و نوجوانان، باید به تناسب نیاز زمان، از وسایل سمعی و بصری به‌طور صحیح استفاده شود».

وسایل کمک آموزشی ادوات و اشیائی هستند که امروزه در کنار رسانه‌های آموزشی به‌صورت گسترده، برای تفهمیم بهتر یا بیشتر موضوع به فراگیران به‌کار می‌روند. متأسفانه به این مهم در ایران و در کارهای مذهبی و تربیتی کمتر توجه شده و عملاً کار ساختاری و برنامه‌ریزی شده‌ای در این زمینه وجود ندارد.

تاکنون ابزارها و وسایل کمک‌آموزشی زیاد و متنوعی مانند بنر قلعه نماز، غار ثور، مسابقه سربند، کتاب‌های قصه‌گو همراه با مسابقه و گلبرگ‌های معصوم‌شناسی برای بیان مفاهیم دینی تولید و توزیع شده است، اما متأسفانه تاکنون به این حوزه و اهمیت آن نگاه جدّی و رسمی نشده و استفاده از وسایل کمک‌آموزشی برای انتقال تعالیم دینی، بیشتر یک دغدغه شخصی در برخی مبلغان بوده است.

یکی از چالش‌های بزرگِ استفاده از وسایل کمک آموزشی در تبلیغ، ناآشنا بودنِ مبلغان، معلمان و مربیان با این وسایل و روش به‌کارگیری آنها است و متأسفانه هنوز هم در این زمینه، تلاش درخوری مشاهده نمی‌شود.
کتاب «ابزارهای فرهنگی» تألیف محمود خیری و زهرا اخلاقی که به تازگی، در قطع رقعی، 186 صفحه، شمارگان 300 نسخه توسط انتشارات پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام منتشر و راهی بازار نشر شده، در جهت رفع این خلأ و چالش، گام برداشته است، هرچند تحقق کامل این هدف، نیازمند مشارکت جدی همه افراد و گروه‌ها و مؤسسات ذیربط است.

در این کتاب داده‌ها براساس مصاحبه با متخصصان جمع‌آوری شده است. در اینجا برخلاف مصاحبه‌های زندگینامه‌نگارانه، به مصاحبه‌شونده نه به‌منزله یک کل یا شخص، بلکه به قابلیتش به‌منزله متخصص در یک حوزه خاص توجه می‌شود و متخصصان نه به‌منزله یک مورد منفرد، بلکه به‌منزله نمایندگان یک گروه در نمونه گنجانده می‌شوند.

پس از انجام مصاحبه‌ها، داده‌های جمع‌آوری شده مبتنی‌ بر روش سرگذشت تولید و استفاده از وسیله، تجمیع و گزارش نهایی در معرفی وسایل،‌ داستان تولید و نحوه استفاده از وسایل کمک‌آموزشی تنظیم شده است.

شناسایی و معرفی این وسایل کمک می‌کند تا استفاده‌کنندگان با اهمیت تولید، کاربرد و اثربخشی این وسایل بیشتر آشنا شده و از آن‌ها در فعالیت‌های خود استفاده کنند و به‌مرور تعداد علاقه‌مندان به این حوزه در تولید و استفاده زیاد شده و آن را به ابزاری دائمی در کمک به فرایندهای تربیتی و آموزشی تبدیل سازند.

کتاب «ابزارهای فرهنگی» در دو فصل «نیاز به وسایل کمک آموزشی در تبلیغ برای کودک و نوجوان» و «معرفی تجربیات» تدوین شده است که فصل نخست آن به بیان تجارب یادگیری از مراحل تولید ابزارها و وسایل کمک آموزشی مانند ایده، طراحی، برنامه‌ریزی و تولید می‌پردازد و فصل دوم سرفصل‌های مهم قصه‌گویی، بازی و سرگرمی، پرده‌خوانی، کارت بازی و پوسترها را در بر گرفته است.

در بخشی از فصل دوم اثر ذیل عنوان بازی و سرگرمی می‌خوانیم: «هر نوع ورزش یا فعالیتی که کودکان به‌منظور تفریح و تفنن انجام دهند بازی نامیده می‌شود. بازی علاوه‌بر لذت، دارای ارزش‌هایی است که به خودی خود نقش زیادی در بسیاری از عرصه‌های آموزشی و تربیتی دارد.» در ادامه این مطلب انواع بازی‌ها همچون شناختی، تمرینی، تحویلی، نمایشی، ساختنی، ورزشی و ... برشمرده شده است.