چگونه به زبان مشترک با نوجوانان برسیم؟

به گزارش روابط عمومی سازمان تبلیغات اسلامی، حجت‌الاسلام محمدرضا جوان آراسته، مدیر مدرسه مهارت‌آموزی مبنا در ابتدای این مراسم درباره نوجوان و دین تاکید کرد: اگر من به عنوان مربی، رسانه، پدر و مادر در جامعه یک دوگانه دینداری و بی‌دینی ساخته و افراد را تقسیم‌بندی کرده‌ام، برخی افراد را در سبد بی‌دینی، بی‌دینشان کرده‌ام. تقسیم‌بندی ما گزارش از واقعیت نیست ولی واقعیت‌ساز است و آدمی می‌سازد که سمت سیاهی را می‌بیند.

وی ادامه داد: تقسیم‌بندی بی‌دین و دیندار غلط است و اگر کسی می‌خواهد بفهمد که رفتار و برش زندگی نوجوان برشی دینمدارانه است یا نه، ناچار است اول استانداردهای منطبق بر خود را بر دارد و زیست عادلانه کند تا بفهمد و در مرحله سوم یک منبع خارجی او را قضاوت کند.

حجت‌الاسلام محمدرضا جوان آراسته عنوان کرد: گاه رفتار یک نوجوان از نگاه هم سن‌های وی دینمدارانه است و او خود را با بی‌حجابی که دارد، دیندار تعریف می‌کند. ما وظیفه داریم قبل از اینکه او را با معیار و محکی در دایره بهشت یا جهنم قرار دهیم، معنای باور و زیست او را بفهمیم و بگوییم که او همان دعای کمیل خواندن من است اما شکل آن فرق دارد.

وی تاکید کرد: رفتار نوجوان امروز زیست دیندارانه است ولی در شکل و مدلی که با استانداردهای نسل قبلش متفاوت است.

تفاوت کتابخوان‌های قدیم و جدید

معصومه توکلی کارشناس حوزه کتاب نوجوان که دیگر سخنران این همایش بود، درباره نوجوان چه می‌خواند، توضیح داد و در آغاز تفاوت کتابخوانی نسل قدیم با نوجوانان امروز را مطرح کرد و از زمانی گفت که با حمایت برادرش به کتابخوانی روی آورده است.

توکلی گفت: خواندنی‌ها در دوره ما خیلی کم بود و ما می‌توانستیم بعد یک دوره کتابخوانی بگوییم که همه کتاب‌ها را خوانده‌ایم. آن زمان چند انتشارات محدود وجود داشت که کتاب‌های کودک و نوجوان را منتشر می‌کرد یا انتشاراتی که در کنار کتاب بزرگسال کتاب کودک و نوجوان هم چاپ می‌کرد. به عبارتی انتخاب گسترده‌ای وجود نداشت که ما بین هزاران کتاب دنبال جذابیت باشیم و اصولا جذابیت کتاب موضوعیت نداشت. من و افراد هم‌سن من کتاب را برای اینکه ما را آدم بهتری می‌کرد و کار افتخارآمیزی بود، می‌خواندیم، منتظر کتاب خاصی نبودیم و همه کتاب‌ها را می‌خواندیم. طرح جلد هم به شکل امروزی معنا نداشت و اگر جلد کتابی هم طراحی داشت معمولا چندان جذاب نبود.

این کارشناس حوزه کتاب نوجوان عنوان کرد: من تصور این را نداشتم که چقدر جلد کتاب می‌تواند مهم باشد اما وقتی معلم کتابخوانی شدم درهای جدیدی به رویم باز شد. هم‌نسلان من روی نویسنده ایرانی یا خارجی تعصب نداشتند، ما در نویسنده داخلی خود را می‌دیدیم و در نویسنده خارجی از شگفتی دنیای جدید لذت می‌بردیم، درگیر ژانر هم نبودیم و ممکن بود به صورت اتفاقی کتابی را بخوانیم که متفاوت از قبلی بود.

وی با تاکید بر اینکه در گذشته کتابخوانی بخشی از فرآیند کسب سواد فرهنگی محسوب می‌شد، گفت: هدف ما از کتابخوانی خوش‌گذراندن نبود بلکه بخشی از هویتمان، راهی برای بزرگ‌شدن و گسترده شده جهانمان بود.

توکلی اصلی‌ترین عامل در انتخاب کتاب توسط نوجوانان امروز را کشش و جذابیت آثار چاپ شده دانست و افزود: نویسنده تا صفحه ۲۰ فرصت دارد تا مخاطب را جذب کند چراکه نوجوانان فرصت زیادی به کتاب نمی‌دهند و اگر اثر نتواند آن‌ها را مجاب کند آن را رها خواهند کرد. نوجوانان امروز ژانر مشخصی از کتاب را می‌خوانند و این فقط از گستردگی جهان کتاب می‌آید.

وی بیان کرد: چالش من نوجوانانی هستند که باید قانعشان کنم تا کتاب غیرهیجان‌انگیز بخوانند، آن‌هایی که سپر خود را روی نویسنده ایرانی بسته‌اند و در نهایت می‌گویند با این که نویسنده بود، خواندن کتاب برایشان جالب بوده است. نوجوانان امروز نسبت به نویسنده ایرانی سختگیرتر هستند و آثار ایرانی آن‌ها را راحت راضی نمی‌کند. آن‌ها سهل‌خوانی را دوست دارند و کتاب‌هایی که سخت خوانده می‌شود و لهجه در آن گنجانده شده را دوست ندارند چراکه باعث سختی‌شان می‌شود.

توکلی همچنین اظهار کرد: اگر ارتباط مبتنی بر اعتماد با راهبر شکل گیرد نوجوانان مطمئن می‌شوند که ما قصد هدایت آن‌ها را نداریم بلکه فقط همراه آن‌ها هستیم، بنابراین کم‌کم سپر خود را پایین می‌آورند. نسل جدید بسیار آرمان‌گرا هستند و در قصه‌ها همیشه طرف خوب ماجرا می‌ایستند بنابراین اگر کتاب‌های خوبی بخوانند و به رسمیت شناخته شوند، کسانی خواهند بود که وضعیت را تغییر می‌دهند.

تجربه نوشتن از نگاه نوجوان

در ادامه این همایش تیمور آقامحمدی از تجربه نحوه ارتباط‌گیری با فرزند نوجوان خود برای نگارش دو کتاب «رونی یک پیانو قورت داده» و «تو خواب میکائیل هستی» گفت.

وی با اشاره به تفاوت نسل قدیم و جدید تاکید کرد: در این تجربه متوجه شدم اگر می‌خواهم درباره نوجوان بنویسم باید از نگاه نوجوان به نگارش بپردازم؛ اگرچه ممکن است در چنین اثری، من نباشم اما سعی کردم چشم خود را به جای چشم نوجوان، گوش و دهانم را به جای گوش و دهان او بگذارم. شاید حتی تصمیم و کاری که نوجوان می‌کند با تصمیم منِ نویسنده فرق داشته باشد و من با شخصیت داستانی متفاوت باشم اما آن وقت است که رمان من رمان نوجوان است. آنچه سعی کردم به آن توجه کنم این بود که یکی از نوجوان‌ها را انتخاب کنم و از آن بنویسم؛ بنابراین او لزوماً از تمام نوجوانان ایران نمایندگی نمی‌کند.

نوجوانان شگفت‌انگیز

زهرا محسنی فرد مدیر پروژه پرسونای نوجوان نیز که در بخش بعدی همایش «جهان نوجوان» روی صحنه تماشاخانه مهر حاضر شده بود خاطره‌ای از حادثه تصادفش در دوره نوجوانی را بازگو کرد و سپس به پروژه‌ای پرداخت که توانست اشتراکاتی با حال و هوای نوجوانی‌اش داشته باشد.

وی درباره ماحصل تجربه همکاری در پروژه پرسونای نوجوان که مربوط به علاقه‌مندی‌های نوجوانان بود گفت: کار نوجوان ویژگی عجیبی داشت و بوی چیزی که گمش کرده بودم را می‌داد. ما باید به کنسرت، هیئت، کافه، پارک، پاساژ و مدرسه می‌رفتیم تا ببینیم نوجوان چه کار می‌کند. او چه می‌بیند و چه کسانی را در صفحه‌های فضای مجازی دنبال می‌کند یا اینکه از چه می‌ترسد و از چه چیزی خوشش می‌آید. ما مسابقاتی را طراحی و شروع به حرف زدن با بچه‌ها کردیم و مدتی بعد متوجه شدم که آن‌ها قابل پیش‌بینی نیستند ولی شگفت‌انگیزند.

وی تاکید کرد: پیچیدگی کار با نوجوان باعث می‌شد مدام به دوران نوجوانی‌ام بازگردم و به خود بگویم که «باید بشنوی، باید ببینی و هم‌سطح نوجوانان شوی، تو قرار است با نوجوان پژوهشی انجام دهی، پس آنچه او برایش مهم است، اهمیت دارد». در این کار پژوهشی، من داده‌هایی بدست آوردم که ارزشمند بود چراکه به درد هرکسی که با نوجوان سرو کار دارد، می‌خورد.

محسنی فرد بیان کرد: نوجوان امروز به طرف هر آنچه که ضدملال باشد می‌رود و به همین دلیل هم امسال ما ۴۰۰ هزار نوجوان در اعتکاف داشتیم. پس هر چیز اول باید برای نوجوان جذاب باشد.

وی در ادامه به طرح استفاده از نوجوان برای کتابخوان شدن این نسل را مطرح کرد و افزود: اگر برای نوجوان کنش‌گری در نظر نگیریم، او به میدان نخواهد آمد و نوجوان به عنوان کسی که حق روایت دارد باید مشروعیت داشته باشد و صدایش شنیده شود.

مولفه‌های هویتی نسل اینترنت

در پایان، محمدصادق باطنی مدیر شبکه امید و نویسنده، مجری تلویزیون و مستندساز که آخرین سخنران این همایش بود، به کم‌توجهی به نوجوان در بازار نشر، بازار خرید لباس، تولید آثار فرهنگی و سینمایی اشاره کرد.

وی با اشاره به بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با عوامل برنامه تلویزیونی «سر سفره خدا» که فرمودند در حوزه نوجوان کار کنید، این حوزه رها شده است اظهار کرد: حدود ۲۲ سال است که در حوزه نوجوان فعال هستم و به این گزاره رسیده‌ام که ما وارد عرصه نوجوان نمی‌شویم چون نمی‌دانیم که نوجوانان را نمیشناسیم. در این زمینه به نظر می‌رسد واژه نسل اینترنت و زد، واژه دقیقی است و یکی راه‌های شناخت رفتارهای یک نسل مطالعه ابزار شناختی آن‌هاست پس برای شناخت نسل اینترنت باید اینترنت را بشناسیم.

وی در پایان سخنان خود از تغییر ابزار شناختی، هویت مجازی و دو فضایی شدن، اشباع و سرریز شدن اطلاعات، سخت بودن مدیریت خواسته‌ها و انتخاب‌ها، زیست دوسویه به جای یک سویه و اهل مشارکت در پیام، پیچیدگی در نظام باورها، نسل داشتن به جای بودن، نسل به روزرسانی و مرحله بعد، تغییر وضعیت قوای انسانی (عقل، خیال، شهوت، غضب) و ناخودآگاه بیش فعال! خودآگاه منفعل و تغییر مفهوم زمان و مکان را به عنوان برخی از مولفه‌های هویتی نسل اینترنت مطرح کرد.