مداحان چگونه نقش خودشان را در جهاد تبیین ایفا کنند؟

به گزارش ایسنا، هم‌زمان با فرارسیدن ایام شهادت حضرت زهرا (س) و برپایی مجالس عزاداری فاطمیه، سازمان هیئت و تشکل‌های دینی اقدامات و برنامه‌هایی را با موضوع نقش زنان در تقویت پیوندهای اجتماعی و جهاد تبیین و نشر خوبی‌ها برگزار نمود. تجلیل از برترین نوحه‌های فاطمیه در سوگواره نوحه «معجزه مادری» یکی از اقدامات این سازمان در ذیل گفتمان معجزه مادری بود.

 پنجشنبه ۱۴ دی‌ماه، اختتامیه سوگواره نوحه «معجزه مادری» با معرفی برگزیدگان، به همراه دومین عصر شعر و نغمه در مجموعه فرهنگی شهدای انقلاب اسلامی (سرچشمه) برگزار شد. دو اثر «بی مردم» و «حق و باطل» از محمد رسولی با محور مظلوم و ظالم، حق و باطل از آثار برگزیده این سوگواره بودند. پیش‌ازاین، نوحه بی مردم از سوی رهبر انقلاب مورد تمجید قرار گرفته بود. ازاین‌رو، تصمیم گرفتیم تا با محمد رسولی، شاعر و نوحه‌سرای دو اثر برگزیده «بی مردم» و «حق و باطل» به گفت‌وگو بپردازیم.

توجه به ابعاد شناختی و معرفتی در نوحه‌سرایی

رسولی با اشاره به اهمیت پرداختن به بُعد شناختی نوحه‌ها گفت: «فاطمیه و حوادثی که بعد از پیغمبر (ص) اتفاق افتاد علاوه بر بُعد عاطفی، دارای بُعد شناختی و معرفتی برای شیعیان و عموم مردمی است که در مسیر حق قرار گرفته‌اند. در همین راستا، طی سال‌های اخیر مداحان و نوحه‌سرایان چه در فاطمیه و چه در عاشورا، بیش از ابعاد عاطفی به ابعاد شناختی و معرفتی پرداخته‌اند.»

او افزود: «توجه به ابعاد شناختی و معرفتی نوحه زمانی بیشتر احساس می‌شود که ماجرای فاطمیه یا عاشورا با مسئله روز جامعه تطبیق داشته باشد؛ اینجاست که تولید آثار تبیینی، بیش از قبل احساس می‌شود.»

مؤلفه‌های اصلی برای سرودن دو اثر «حق و باطل» و «بی مردم»

رسولی یکی از مؤلفه‌های اصلی برای سرودن شعر حق و باطل را حرکت حضرت زهرا (س) در موضوع حق و باطل عنوان کرد و گفت: «هم‌زمان با حمله 7 اکتبر حماس به جنوب اسرائیل، رهبر انقلاب در دیدار با دانش‌آموزان فرمودند "میدان تنها میدان غزه نیست، میدان حق و باطل است"؛ بیانات رهبر انقلاب  جرقه‌ای را در ذهن من ایجاد کرد تا یک اثر مربوط به تبیین حق و باطل بنویسم.»

او تأکید کرد: «ماجرای دفاع از حق و ایستادن در مقابل باطل که حضرت زهرا (س) آغاز کردند، همیشه باید موردتوجه قرار گیرد. اگر ما شیعه امیرالمؤمنین (ع) و پیرو حضرت زهرا (س)  هستیم باید در هر دوره‌ای از زندگی، خودمان را برای آن عرصه‌ای که ایشان دیدند، آماده کنیم؛ حق و باطل را بشناسیم و به دفاع از حق بپردازیم.»

این شاعر آیینی، نوحه بی‌مردم را حاصل هم‌اندیشی خود با مهدی رسولی، مداح اهل‌بیت (ع) خواند و توضیح داد: «مهدی رسولی دررابطه‌با مسئله محوریت مردم در حکومت اسلامی پیشنهادی داشتند و نظرشان بر این بود که مردم نقش مهمی در پیشبرد مسئله حاکمیت ولی و امام دارند و اگر مردم نباشند، ولی خدا دستش بسته می‌شود.»

او دررابطه‌با مفهوم نوحه بی‌مردم اظهار داشت: «خلاصه نوحه بی‌مردم این است که مردم بازوی اجرایی ولی خدا در هر دوره‌ای هستند و اگر مردم کنار گذاشته شوند و خودشان غفلت کنند، به آن هدف غایی که مسیر تشکیل حکومت ولی خدا است،  دست نخواهند یافت.»

تمجید رهبر انقلاب از نوحه بی‌مردم

به گفته محمد رسولی، در اولین شب از برگزاری مراسم عزاداری ایام شهادت حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها رهبر انقلاب از نوحه بی‌مردم تمجید کردند و فرمودند: «این نوحه کار یک منبر نه، کار چند منبر را کرد.»

رسولی با اشاره به تأکیدات رهبر انقلاب درباره مضمون و محتوای شعر در مداحی اظهار داشت: «حضرت آقا طی دیداری با مداحان فرمودند "یک شعر خوب می‌تواند کار چندین ساعت منبر را کند"  و به لطف و نظر ایشان اثر بی‌مردم توانست کار چندین منبر را انجام دهد. خوشبختانه این اثر از طرف مردم، هیئتی‌ها و مداحان نیز مورد استقبال قرار گرفت.»

استقبال مردم از نوحه‌هایی با مبانی جدی

به گفته رسولی، گاهی ما دچار یک اشتباه محاسباتی می‌شویم و تصور می‌کنیم که مردم به دلیل فاصله از بعد احساسی و عاطفی، از نوحه‌های با مبانی جدی استقبال نمی‌کنند، درحالی‌که این تصور اشتباه است. نوحه بی مردم یک نمونه از مثال نقض این تفکر بود و نشان داد می‌توان یک حرف مبنایی شناختی جدی را در قالب یک نوحه سینه‌زنی وارد هیئت کرد. برخلاف تصور، مردم چنین نوحه‌هایی را می‌پسندند و سرزبانشان می‌افتد.

این شاعر آیینی لازمه پرداختن به ابعاد شناختی و معرفتی نوحه را توجه به ظرافت‌های این امر دانست و گفت: «در کنار سرودن یک نوحه شناختی و معرفتی، باید حواسمان به زبان هیئت باشد، از شعار فاصله بگیریم، و در همه کارها باید عاطفه نقش داشته باشد، چراکه هیئت بستر عواطف است و ما باید در این بستر عواطف، یک‌دنیا حرف در جان مخاطب بنشانیم.»

رسولی گفت مخاطب‌شناسی از دیگر پایه‌های اصلی در نوحه‌سرایی است: «نوحه‌ها غالباً اولین هدفشان قشر جوان است و نوحه‌های نوجوان و کودک که در چند سال اخیر پررنگ شده، زبان بدن خودش را دارد و مورد استقبال قرار گرفته است.»

تأثیر کنگره‌ها در شناساندن نوحه به جامعه

رسولی معتقد است در چند سال اخیر توجهی که به نوحه و نوحه‌سرا شده متفاوت‌تر از چند سال قبل است. او گفت: «نوحه‌سرایان در شهرهای مختلف حلقه‌های مردم‌نهاد راه انداخته‌اند و این مسئله زیاد شده است. همچنین نهادهای فرهنگی نیز به میزان اهمیت نوحه در ایام محرم و فاطمیه پی برده‌اند؛ این نشان می‌دهد که نوحه چه ضریب نفوذی در بین اقشار مختلف به‌خصوص جوانان دارد»

او افزود:«معمولاً افراد در ایام محرم  یک نوحه در ذهنشان می‌ماند و این نشان می‌دهد که نوحه یک مسئله مهمی است؛ چون نوحه دارای آهنگ، شعر و ضرب‌آهنگ است. تا قبل از این خیلی به نوحه به‌عنوان ذم مستقل از شعر توجه نمی‌شد؛ اما امروزه توجه به نوحه خیلی بیشتر شده است.»

رسولی با اشاره به اهمیت برگزاری کنگره‌ها و همایش‌های نوحه اظهار داشت: «یکی از راه‌های ارتقای سطح کیفی و جذب مردم و مسئولین فرهنگی به مسئله نوحه این است که کنگره‌هایی برگزار شود و آثار توسط داوران بررسی شده و برگزیدگانی مشخص شوند تا با بازتاب آنها در رسانه‌ها، نوحه‌سرایی موردتوجه قرار گیرد. کنگره یکی از مسیرهای کمک‌کننده در این زمینه است.»

معیارهای انتخاب مداح برای یک شعر

رسولی درباره نحوه انتخاب مداح برای شعر سروده شده گفت: «این کار خیلی مسئله پیچیده‌ای نیست و تفاوت فاحشی بین مداحان وجود ندارد؛ خیلی از مداحان ضرب‌آهنگشان مثل هم است و جامعه مخاطبشان اشتراکات زیادی دارد؛ لذا معمولاً هنگام سرودن شعر به این فکر نمی‌کنم که این شعر را برای چه مداحی بنویسم.»

او ادامه داد: «ممکن است بعضی وقت‌ها اختصاصی برای یک مداح شعر بسرایم مثل همین نوحه بی‌مردم که چون حاصل هم‌اندیشی بنده و آقای رسولی  بود برای ایشان نوشتم؛ اما باتوجه‌به روحیات خود، شعر را می‌سرایم و بعد فکر می‌کنم که بیشتر به صدا و جلسه کدام مداح می‌خورد.»

نقش‌آفرینی مداحان و نوحه‌سرایان در جهاد تبیین

جهاد تبیین موضوعی است که در بیانات رهبر انقلاب بارها مورد تأکید قرار گرفته است. به گفته رسولی، رهبر انقلاب مجدداً امسال در دیدار با مداحان به مسئله جهاد تبیین تأکید کردند و فرمودند که امروز بارِ «جهاد تبیین» بر روی دوش شما مداح‌ها است؛ این سخن، حجّت را بر مداحان تمام کرد و تکلیف را روشن نمود.

رسولی با اشاره به نقش نوحه‌سرایان در جهاد تبیین خاطرنشان کرد: «بخش نرم‌افزاری هیئت‌ها دست نوحه‌سرایان است و بالطبع، بار اصلی جهاد تبیین بر روی دوش نوحه‌سراها نیز است.»

این شاعر اهل‌بیت (ع) با بررسی نقش نوحه‌سرایان در جهاد تبیین گفت: «جهاد تبیین به معنای به‌کاربردن لفظ جهاد تبیین در نوحه نیست؛ جهاد تبیین یعنی نسبت به موضوعی که راجع به آن صحبت می‌کنیم و شعر می‌سراییم، شناخت پیدا کنیم؛ دوم اینکه بتوانیم  شعر را در غالب هنرمندانه و مخاطب‌پسند پرورش داده و به دست مداح و سپس مخاطب ارائه دهیم؛ این جهاد تبیینی است که رهبر انقلاب هم فرمودند نوحه هم باید برانگیزاننده باشد و هم دقت داشته باشد.»

او تأکید کرد: «نوحه‌سرا، در تشخیص مسئله روز آن‌قدر باید دانش و شناخت فزاینده‌ای داشته باشد که بتواند به هدف بزند؛ لذا جهاد تبیین همان‌طور که بر روی دوش مداحان است، بر روی دوش نوحه‌سرایان هم است.»