تبیین کارکردهای جهانی مسجد و ظرفیت‌های مسجدالاقصی در دیپلماسی فرهنگی

به گزارش روابط عمومی سازمان تبلیغات اسلامی، ۳۱ مرداد ماه روز جهانی مسجد است. علت نام‌گذاری این روز، به‌ دلیل حادثه آتش‌سوزی عمدی مسجدالاقصی به‌ دست رژیم صهیونیستی در سال ۱۳۴۸ش است. در ۲۱ اوت ۱۹۶۹م دنیس مایکل ولیم روهان شهروند اسرائیلی، مسجد الاقصی را به آتش کشید که در این آتش‌سوزی، نزدیک به ۱۵۰۰ مترمربع از آن در آتش سوخت.

از سال ۱۳۸۲ش مصادف با ۲۰۰۳م به‌ پیشنهاد سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و با تصویب وزیران امورخارجه کشورهای اسلامی در اجلاس سازمان کنفرانس اسلامی در تهران، روز جهانی مسجد در این تاریخ برگزار می‌شود. در این اجلاس از کشورهای عضو خواسته شد با هدف ارج‌نهادن به نقش مساجد و صیانت از آن به‌عنوان یک مکان مقدس، در گرامیداشت این روز تلاش کنند.

به این مناسب با حجت‌الاسلام سیدناصر میرمحمدیان مدیرعامل بنیاد هدایت و کارشناس حوزه مسجد، گفت‌وگویی داشتیم و به اهداف رژیم صهیونیستی در تخریب مساجد و مصادره مسجدالاقصی، پرداختیم و همچنین کارکردهای جهانی مسجد و کارکردهای مغفول مانده آن از جمله مباحث تبیین شده است که در ادامه می‌خوانید:

ـ اهداف رژیم صهیونیستی از تخریب مساجد چیست و چه سیاستی پشت این اقدامات وجود دارد؟

رژیم صهیونیستی با تخریب بیش از ۸۰۰ مسجد در غزه طی ۱۵ ماه گذشته و آتش زدن مسجدالاقصی در سال ۱۹۶۹، استراتژی چندلایه‌ای را دنبال می‌کند که فراتر از تخریب صرف یک ساختمان است.

اولاً، این رژیم به دنبال کشتار شهری است؛ یعنی نابودی سیستماتیک بافت تمدنی و حافظه جمعی فلسطینیان. مساجد در فلسطین صرفاً محل عبادت نیستند، بلکه مرکز ثقل زندگی اجتماعی، پایگاه سازماندهی مقاومت، محل آموزش نسل جدید، مرکز توزیع کمک‌های مردمی و کانون حفظ هویت اسلامی و فلسطینی هستند. وقتی مسجدی تخریب می‌شود، در واقع شبکه اجتماعی، نظام حمایتی و ساختار مقاومت یک محله از هم می‌پاشد.

ثانیاً، این اقدامات بخشی از پروژه «یهودی‌سازی» سرزمین‌های اشغالی است. رژیم صهیونیستی می‌خواهد با محو نمادهای اسلامی، روایت تاریخی را بازنویسی کند و ادعای مالکیت تاریخی خود را تثبیت کند. تخریب مساجد، گام اول برای تغییر بافت جمعیتی و فرهنگی است.

ثالثاً، هدف ایجاد یأس و شکست روحی است. مسجد برای مسلمان فلسطینی، نماد امید، پناهگاه معنوی و محل تجدید قوا است. با تخریب آن، رژیم صهیونیستی می‌خواهد پیام دهد که هیچ چیز مقدسی وجود ندارد که از دستبرد آن‌ها در امان باشد. این جنگ روانی برای شکستن اراده مقاومت طراحی شده است.

نکته مهم اینکه طبق کنوانسیون چهارم ژنو و کنوانسیون لاهه، تخریب اماکن مذهبی جنایت جنگی محسوب می‌شود، اما این رژیم با حمایت قدرت‌های غربی، بدون نگرانی از پیگرد قانونی به این جنایات ادامه می‌دهد.

ـ چرا رژیم صهیونیستی به دنبال مصادره مسجدالاقصی است؟

مسجدالاقصی برای رژیم صهیونیستی فراتر از یک هدف مذهبی، یک هدف استراتژیک است. این مسجد که اولین قبله مسلمانان و سومین حرم شریف اسلام است، قلب معنوی و سیاسی قدس محسوب می‌شود.

اولین دلیل، ادعاهای مذهبی-تاریخی است. گروه‌های افراطی صهیونیست مدعی‌اند که مسجدالاقصی بر روی ویرانه‌های معبد سلیمان بنا شده و باید تخریب شود تا «معبد سوم» ساخته شود. جنبش‌هایی مانند «وفاداران کوه معبد» به‌ طور فعال در حال آماده‌سازی برای این کار هستند؛ از تهیه نقشه‌های معماری و ساخت ابزار مذهبی گرفته تا آموزش کاهنان برای برگزاری مراسم در معبد آینده.

دومین دلیل، تثبیت حاکمیت سیاسی است. کنترل بر مسجدالاقصی به معنای کنترل بر قدس و در نهایت، مشروعیت‌بخشی به اشغال کل فلسطین است. رژیم صهیونیستی می‌داند که تا زمانی که مسجدالاقصی در دست مسلمانان است، ادعای حاکمیت کامل بر قدس ناقص خواهد بود.

سومین دلیل، شکستن اراده امت اسلامی است. مسجدالاقصی نقطه اتحاد ۱.۸ میلیارد مسلمان جهان است. تصرف آن، پیامی به کل جهان اسلام است که حتی مقدس‌ترین مکان‌های‌شان نیز در امان نیست. این اقدام برای ایجاد حس ناتوانی و انفعال در امت اسلامی طراحی شده است.

چهارمین دلیل، تغییر وضعیت موجود است. رژیم صهیونیستی با تقسیم زمانی و مکانی مسجد، محدود کردن ورود مسلمانان، و افزایش حضور شهرک‌نشینان، به‌تدریج زمینه را برای تصرف کامل فراهم می‌کند. این «تصرف خزنده» به گونه‌ای طراحی شده که واکنش شدید جهانی را برنینگیزد، اما در عین حال، واقعیت‌های میدانی را تغییر دهد.

ـ مسجد در ابعاد جهانی چه کارکردهایی دارد؟

مساجد در سطح جهانی ۹ کارکرد اساسی دارند که آنها را به یک «اکوسیستم اجتماعی کامل» تبدیل می‌کند: کارکرد عبادی-معنوی، محل عبادت، آرامش روحی و ارتباط با خداوند؛ کارکرد آموزشی-پژوهشی، مرکز تعلیم معارف دینی، علوم و مهارت‌های زندگی؛ کارکرد اجتماعی-ارتباطی، کانون تقویت همبستگی، حل اختلاف و شبکه‌سازی اجتماعی؛ کارکرد هدایتی-رهبری پایگاه بصیرت‌افزایی، جهاد تبیین و مدیریت محله؛ کارکرد خدمتی-حمایتی، مرکز محرومیت‌زدایی، خدمات بهداشتی و امداد محلی؛ کارکرد اقتصادی: ایجاد اشتغال، صندوق قرض‌الحسنه و ترویج اقتصاد مقاومتی؛ کارکرد سیاسی-راهبردی، تقویت عزت ملی، روحیه مقاومت و تمدن‌سازی؛ کارکرد فرهنگی-هنری، احیای هنرهای اسلامی، تولید محتوا و ترویج سبک زندگی اسلامی؛ کارکرد مدیریتی-پشتیبانی، برنامه‌ریزی، ارتباطات و مدیریت بحران.

به عنوان مثال «روز باز مساجد» در کشورهای اروپایی، به‌ویژه در آلمان که سالانه «Tag der offenen Moschee» برگزار می‌کند، تأثیرات فرهنگی عمیقی داشته است؛ اولاً، کاهش اسلام‌هراسی شده است، این رویداد فرصتی برای غیرمسلمانان است تا از نزدیک با اسلام واقعی آشنا شوند. آمارها نشان می‌دهد که ۷۰٪ از بازدیدکنندگان، تصور مثبت‌تری از اسلام پیدا می‌کنند.

ثانیاً، موجب تقویت همزیستی مسالمت‌آمیز شده است، گفت‌وگوی رودررو میان مسلمانان و غیرمسلمانان، بسیاری از سوءتفاهم‌ها را برطرف می‌کند. در سال ۲۰۲۳، بیش از ۱۰۰ هزار آلمانی از مساجد بازدید کردند. ثالثاً، هویت نسل دوم مهاجران را حفظ می‌کند، برای فرزندان مهاجران مسلمان، مسجد پلی میان هویت دینی والدین و جامعه میزبان است. این امر از بحران هویت جلوگیری می‌کند. همچنین زمینه ایجاد شبکه حمایت اجتماعی را فرهم می‌کند، مساجد در اروپا به مراکز مشاوره، آموزش زبان، کمک حقوقی و حمایت از پناهندگان تبدیل شده‌اند.

ـ ظرفیت‌های مسجدالاقصی در عرصه دیپلماسی فرهنگی را چطور می‌بینید؟

مسجدالاقصی با ظرفیت منحصر به فردش می‌تواند محور دیپلماسی فرهنگی مؤثر باشد: ۱. ایجاد اجماع جهانی اسلامی، مسجدالاقصی تنها موضوعی است که همه ۵۷ کشور عضو سازمان همکاری اسلامی، فارغ از اختلافات سیاسی و مذهبی، بر سر آن اتفاق نظر دارند. این ظرفیت باید برای ایجاد ائتلاف‌های عملیاتی استفاده شود. پیشنهاد می‌شود «روز جهانی الاقصی» اعلام شود و همه کشورهای اسلامی برنامه‌های همزمان برگزار کنند.

۲. گفت‌وگوی بین‌ادیانی، مسجدالاقصی برای مسیحیان نیز مقدس است. این فرصتی برای ائتلاف‌سازی با کلیساهای مسیحی علیه اشغالگری است. برگزاری کنفرانس‌های مشترک اسلامی-مسیحی با محوریت حفاظت از الاقصی می‌تواند موثر باشد.

۳. دیپلماسی دیجیتال، راه‌اندازی کمپین «من حافظ الاقصی هستم» در شبکه‌های اجتماعی با مشارکت چهره‌های مشهور جهان. تولید محتوای واقعیت مجازی که افراد را به صورت مجازی به مسجدالاقصی می‌برد. ایجاد بازی‌های آموزشی برای کودکان درباره تاریخ و اهمیت این مکان.

۴. خواهرخواندگی مساجد، برقراری پیوند خواهرخواندگی میان مسجدالاقصی و مساجد مهم جهان. هر مسجد متعهد شود ماهانه برنامه‌ای برای معرفی الاقصی برگزار کند.

۵. مستندسازی جنایات، ایجاد آرشیو دیجیتال جامع از تمام تعرضات به مسجدالاقصی برای استفاده در محاکم بین‌المللی. این مستندات باید به زبان‌های مختلف ترجمه و در دسترس قرار گیرد.

۶. جشنواره‌های فرهنگی، برگزاری جشنواره سالانه «قدس پایتخت ابدی فلسطین» در کشورهای مختلف با نمایش هنر، معماری و فرهنگ اسلامی الاقصی.

ـ نقش مساجد را در کاهش آسیب‌های اجتماعی چطور ارزیابی می‌کنید؟

متأسفانه در جامعه ما، بسیاری از ظرفیت‌های مساجد مغفول مانده است. مساجد می‌توانند به «مراکز جامع خدمات اجتماعی» تبدیل شوند؛ از جمله کارکردهای مغفول مانده عبارت اند از:

۱. مرکز مشاوره و سلامت روان: مساجد می‌توانند با استخدام مشاوران متخصص، خدمات رایگان مشاوره خانواده، ازدواج، تربیت فرزند و بحران‌های روحی ارائه دهند. تجربه موفق «کلینیک‌های اجتماعی مسجد» در برخی مناطق نشان داده که ۸۰٪ مشکلات خانوادگی با میانجی‌گری حل می‌شود.

۲. پایگاه کارآفرینی محله: ایجاد «هاب نوآوری اجتماعی» در مساجد برای حمایت از استارتاپ‌های جوانان. آموزش مهارت‌های شغلی، ایجاد بازارچه‌های محلی و صندوق‌های قرض‌الحسنه کارآفرینی. مساجد موفق توانسته‌اند برای ۳۰٪ جوانان محله شغل ایجاد کنند.

۳. مرکز حل اختلاف محلی: تشکیل «شورای حکمیت محله» با حضور معتمدان برای حل اختلافات قبل از مراجعه به دادگاه. این امر هم هزینه‌های قضایی را کاهش می‌دهد و هم روابط اجتماعی را حفظ می‌کند.

۴. آشپزخانه مرکزی محله: تأمین غذای گرم روزانه برای نیازمندان، سالمندان تنها و خانواده‌های بی‌سرپرست. برخی مساجد با این ابتکار، سوءتغذیه در محله را ۷۰٪ کاهش داده‌اند.

۵. دانشگاه محله: برگزاری کلاس‌های رایگان تقویتی، آموزش زبان، مهارت‌های دیجیتال و سواد مالی. این برنامه‌ها به کاهش افت تحصیلی و افزایش نرخ قبولی دانشگاه کمک می‌کند.

در زمینه کاهش آسیب‌های اجتماعی نیز مساجد می‌توانند در عرصه‌های مختلفی ورود پیدا کنند؛ از جمله:

پیشگیری از اعتیاد: با ایجاد برنامه‌های جذاب برای جوانان، ورزش محله‌ای، اردوهای تفریحی و مشاوره پیشگیرانه. مساجد فعال توانسته‌اند نرخ اعتیاد در محله را تا ۴۰٪ کاهش دهند.

کاهش طلاق: برگزاری دوره‌های آموزش پیش از ازدواج، مشاوره رایگان زوجین و میانجی‌گری در اختلافات. آمار نشان می‌دهد در محلاتی که مساجد این برنامه‌ها را دارند، نرخ طلاق ۳۵٪ کمتر است.

مقابله با افسردگی: ایجاد گروه‌های حمایتی، برنامه‌های معنوی و اجتماعی، و ارجاع به‌موقع به متخصصان. حضور در جمع مسجد، احساس تنهایی را ۶۰٪ کاهش می‌دهد.

حمایت از سالمندان: برنامه «طبیب دوّار»س برای سرکشی به منازل سالمندان، کمک در خرید و امور روزمره، و ایجاد «کافه سالمندان» در مسجد.

توانمندسازی زنان: برگزاری کلاس‌های مهارت‌آموزی، راه‌اندازی کسب‌وکار خانگی و ایجاد «شبکه مادران محله» برای حمایت متقابل.

مساجد با فعال کردن این کارکردها می‌توانند به «مراکز تاب‌آوری اجتماعی» تبدیل شوند که جامعه را در برابر آسیب‌ها مصون می‌سازند. کلید موفقیت، تبدیل مسجد از یک مکان صرفاً عبادی به یک «کانون زنده و پویای اجتماعی» است که همه نیازهای محله را پوشش می‌دهد. تجربه نشان داده در محلاتی که مساجد این نقش را ایفا می‌کنند، شاخص‌های توسعه انسانی تا ۴۵٪ بهبود یافته است.