از مهاجرت معکوس جوانان روستا تا شگفتی سازمان فائو

به گزارش روابط عمومی سازمان تبلیغات اسلامی، حجت‌الاسلام محمدرضا احمدی، روحانی روستای «وامنان» در شهرستان آزادشهر گلستان، نه تنها به عنوان یک مرجع دینی بلکه به عنوان پیشگامی در توسعه اقتصادی و اجتماعی روستای خود شناخته می‌شود. او با شناخت ظرفیت‌های روستا و همراهی اهالی، مسیر تحول را با تغییر الگوی کشت از محصولات سنتی مانند گندم، جو و سیب‌زمینی به گیاهان پرارزش آغاز کرد تا جایی که اقدامات او نه تنها باعث مهاجرت معکوس جوانان روستا شده، که شگفتی معاون سازمان فائو را هم به دنبال داشته است. 

شروع تحول با زعفران
اوایل دهه ۷۰، روستای وامنان شهرستان آزادشهر در استان گلستان، از نظر اقتصادی شرایط دشواری داشت. سیب‌زمینی که محصول اصلی منطقه بود، درآمد قابل توجهی برای خانواده‌ها نداشت و خشکسالی‌های مکرر باعث شده بود بسیاری از جوانان برای یافتن شغل و درآمد بهتر، روستا را ترک کرده و راهی شهرهای بزرگ‌تر شوند. در چنین شرایطی، حاج‌آقا احمدی تصمیم گرفت با ایجاد تغییر در کشاورزی، نه تنها درآمد خانواده‌ها را افزایش دهد، بلکه امید را به زندگی روستا بازگرداند.
 

از طلبگی تا کشاورزی 
حجت‌الاسلام محمدرضا احمدی، روحانی فعال و نوآور روستای وامنان در استان گلستان، اول فروردین ۱۳۵۱ در همین روستا به دنیا آمد؛ روستایی از توابع شهرستان آزادشهر که بعدها نامش با زعفران و گل محمدی گره خورد. 
سال ۱۳۶۷ به درخواست پدرش، تصمیم گرفت راه حوزه را در پیش بگیرد و نخستین سال‌های تحصیل را در مشهد گذراند؛ چهار سالی که علاوه بر درس، تجربه‌های تبلیغی و ارتباط با مردم را هم در دلش نشاند و پس از آن به قم رفت و تحصیلات حوزوی‌اش را ادامه داد. احمدی در کنار درس، کار تبلیغی را جدی می‌گرفت. کلاس‌های تابستانه برای دانش‌آموزان و منبر و حضور در میان مردم، از همان سال‌ها به بخشی از زندگی او بدل شد. علاقه‌اش این بود که روحانیت را نه فقط در کتاب‌ها مساجد، بلکه در زندگی روزمره مردم معنا کند.
با پایان تحصیل به زادگاهش بازگشت و سال ۱۳۷۲ وقتی نشانه‌های رشد زعفران وحشی را در ارتفاعات منطقه دید، جرقه‌ای در ذهنش روشن شد. او می گوید: « آن سال یکی از دوستان به روستای ما آمده بود. ما زمینی کنار جنگل داشتیم. یک روز که همراه دوستم سر زمین رفته بودیم چند زعفران وحشی دیدیم که در زمین رشد کرده بود. با خودمان گفتیم که پس اینجا هم می‌شود زعفران کاشت. فردای همان روز رفتیم و 30 کیلو پیاز زعفران خریدیم و در زمین کاشتیم» پس از آن بود که روحانی روستای وامنان دریافت که خاک و اقلیم این دیار، ظرفیت پرورش زعفران را دارد؛ ظرفیتی که بعدها نقطه آغاز یک تحول بزرگ در زندگی اقتصادی و اجتماعی وامنان شد. 

محصول جدید 
شرایط آب و هوایی روستای وامنان، مناسب برای رویش برخی گیاهان با ارزش از جمله زعفران است و وقتی حاج آقا احمدی کارش را شروع کرد، اهالی روستا نسبت به محصول جدید تردید داشتند، اما به تدریج با برداشت اولین گل‌ها و مشاهده سود اقتصادی، زمین‌های بیشتری به کشت زعفران اختصاص یافت. سال ۱۳۹۲ نقطه عطفی در این مسیر بود؛ حدود ۶۳ هکتار از اراضی وامنان زیر کشت زعفران رفت و شرکت تعاونی زعفران‌کاران وامنان با ۴۶۰ عضو شکل گرفت. این تعاونی، با هدف جلوگیری از خام‌فروشی محصول و ایجاد بازار مناسب، به یک نهاد اقتصادی و اجتماعی موثر در منطقه تبدیل شد.
 

زعفران باکیفیت
امروز، بیش از ۴۰۰ هکتار از زمین‌های وامنان و ۵۰۰ هکتار از روستاهای اطراف زیر کشت زعفران رفته و تعاونی با نزدیک به ۹۸۶ عضو، ۶۰ روستا را تحت پوشش دارد. کیفیت بالای زعفران وامنان به دلیل شرایط اقلیمی و خاک مستعد منطقه، نه تنها بازار داخلی بلکه بازارهای بین‌المللی را نیز تحت تأثیر قرار داده است. 
 

ورود گل محمدی و گیاهان دارویی
با موفقیتی که حاج آقا احمدی در کشت زعفران به دست آورد، تصمیم گرفت تنوع محصولات روستا را افزایش دهد و این بار به سمت کشت گل محمدی و گیاهان دارویی برود. این حرکت از سال ۱۳۹۳ آغاز شد. در این سال، به دلیل رشد نسترن وحشی در ارتفاعات و سازگاری آن با اقلیم منطقه، طرح کشت و پرورش گل محمدی در اراضی شیبدار وامنان کلید خورد. این اقدام علاوه بر ایجاد درآمد و اشتغال، نقش مهمی در کنترل سیلاب و جلوگیری از فرسایش خاک داشت و به تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی نیز کمک کرد.
در حال حاضر، حدود ۲۵ هکتار از زمین‌های وامنان به گل محمدی اختصاص یافته و با توسعه مزارع و فراهم شدن زیرساخت‌های گلاب‌گیری توسط شرکت تعاونی، اهالی نگرانی بابت فروش محصول ندارند. برداشت گل محمدی از اوایل خرداد تا ابتدای تیر ادامه دارد و سال گذشته حدود ۷ تن گل برداشت شد. بیش از ۹۰ درصد محصول تولیدی به گلاب تبدیل می‌شود و مابقی به صورت اسانس یا گل خشک روانه بازار می‌شود. 

تاثیر اجتماعی و مهاجرت معکوس
اقدامات حاج آقا احمدی و تاثیری که او بر کشاورزی روستا گذاشت، تا جایی پیش رفت که که علاوه بر ایجاد اشتغال، مهاجرت معکوس جوانان را هم به دنبال داشت. به طوری که برخی از جوانانی که برای کار راهی شهرهای بزرگ تر شده بودند، وقتی متوجه شدند شرایط کار و کسب درآمد در روستایشان به‌وجود آمده، به آنجا بازگشتند و با حضور در مزارع زعفران و گل محمدی، هم در درآمدزایی مشارکت می‌کنند و هم در حفظ هویت روستا نقش‌آفرینی می‌کنند. همچنین توسعه کشت گیاهان دارویی و پرورش گل محمدی، گردشگری کشاورزی را نیز رونق بخشیده و در فصل برداشت محصول، اهالی و گردشگران در کنار یکدیگر فعالیت دارند.
 

شرکت مردمی 
شرکت تعاونی زعفران‌کاران وامنان حالا با سرمایه‌ای میلیاردی و نزدیک به هزار عضو، زیرساخت‌های مناسبی برای خرید محصول، بسته‌بندی و جلوگیری از خام‌فروشی ایجاد کرده است. در کنار آن، گلاب‌گیری سنتی با ۴۰ دستگاه فعال و گلاب‌گیری صنعتی با ظرفیت یک تن، امکان پردازش و عرضه محصولات متنوع گل محمدی و گیاهان دارویی را فراهم کرده است. این زیرساخت‌ها، علاوه بر تضمین درآمد اهالی، امکان مشارکت گسترده کشاورزان در تولید و فرآوری محصولات را نیز فراهم کرده است.

وقتی فائو شگفت زده شد
چند وقت پیش حجت‌الاسلام محمدرضا احمدی، مهمان سازمان منابع طبیعی کشور بود تا درباره تجربه‌های موفق کشاورزی و تغییر الگوی کشت در روستایش سخنرانی کند. در این نشست، نمایندگان سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (فائو) نیز حضور داشتند و سخنان احمدی و فیلم‌هایی که از فعالیت‌های مردم وامنان پخش شد، توجه آنها را جلب کرد. 
احمدی درباره آن روز می‌گوید:«وقتی در سازمان منابع طبیعی صحبت کردم و فیلم‌هایی از کشت زعفران و گل محمدی در وامنان نمایش دادیم، نمایندگان فائو با دقت گوش می‌دادند. همان‌جا کنجکاو شدند و از من پرسیدند که آیا واقعاً این تغییر بزرگ فقط با همت مردم روستا ممکن شده است؟»
او ادامه می‌دهد:«مدتی بعد، معاون فائو برای بازدید به روستای وامنان آمد. وقتی مزارع زعفران و گل محمدی را دید و با کشاورزان محلی صحبت کرد، باورش نمی‌شد که چنین تحولی در یک روستای محروم رقم خورده باشد. آن بازدید، نقطه‌ای بود که وامنان را از یک تجربه محلی به الگویی جهانی در حوزه کشاورزی پایدار تبدیل کرد.» 

ظرفیت منطقه و چشم انداز آینده
روستای وامنان، امروز به الگویی موفق در توسعه کشاورزی، اقتصاد اجتماعی و اشتغال پایدار تبدیل شده است. تلفیق زعفران و گل محمدی، همراهی مردم، مدیریت تعاونی‌ها و استفاده از ظرفیت‌های طبیعی، نه تنها زندگی اهالی را متحول کرده، بلکه مسیر تازه‌ای برای توسعه پایدار روستاهای کوهستانی در ایران فراهم آورده است.
 

منبع: شبستان