اولویت اول

به گزارش روابط عمومی سازمان تبلیغات اسلامی، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای تیرماه ۱۴۰۲ در دیدار با مبلغین و طلاب حوزه‌های علمیه سراسر کشور، تصریح کردند که «نسبت به مسئله تبلیغ نگرانم» و به تشریح و آسیب‌شناسی وضعیت تبلیغ دینی در کشور پرداختند و در نهایت مسیری را برای رشد و تعالی تبلیغ دینی پیش روی حوزه‌های علمیه ترسیم کردند. ايشان در اين ديدار فرمودند: «امروز نگاه رایج در حوزه‌های علمیّه این است که تبلیغ در مرتبه‌ی دوّم قرار دارد... ما از این نگاه باید عبور کنیم. تبلیغ، مرتبه‌ی اوّل است.» در همين زمينه برخي كارشناسان و اساتيد حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت‌الله‌العظمی سيدعلی خامنه‌ای (مد ظله العالي) به تبیین محورهای مهم این دیدار پرداختند، كه گزيده‌ای از آنها در اینجا گردآوری شده است.

نیاز به سازماندهی
حجت‌الاسلام علیرضا پناهیان
استاد حوزه و دانشگاه

*شاید لازمه‌ اینکه تبلیغ در حوزه‌علمیه، در اولویت درجه‌ یک قرار بگیرد اولاً‌ این باشد که ما در حوزه‌علمیه تبلیغ را یک امر دانشی تلقی کنیم، نه یک امر ذوقی. ما باید تبلیغ را نیازمند دانش‌ورزی بدانیم. هم تولید دانش، هم کسب دانش، هم پژوهش‌های فراوان، تا امر تبلیغ به سامان بشود. وقتی ما در حوزه تلقی‌مان این باشد که «همین درس‌های رایج حوزه را هر کسی خواند، یک ذوق و نَفَسی هم داشت، رفت بالای منبر و برای تبلیغ احتیاج به دانش مجزائی ندارد» این یعنی امر تبلیغ را دانشی تلقی نکردیم.  
*پیشنهاد واضح من این است که مساجد می‌توانند در کشور تحت نظر سازمان تبلیغات قرار بگیرند و سازمان تبلیغات تمام فعالیت‌های تبلیغی خودش را در بستر مساجد انجام بدهد. سازمان تبلیغات بدون مسجد یک سازمانی است که انگار در هوا دارد فعالیت می‌کند، روی زمین نیست. امری به نام کانون‌های فرهنگی که در وزارت ارشاد است، آن هم بیاید به سازمان تبلیغات و مساجد ملحق بشود. حالا ائمه‌ محترم جماعت چه نقشی می‌توانند در اداره‌ مساجد داشته باشند؟ مشخص است نقش آنها هم می‌تواند حفظ بشود.
الان سازمانی نداریم که مساجد را از نظر تبلیغی سامان بدهد. جداگانه دفتر تبلیغات داریم، جداگانه سازمان تبلیغات داریم، جداگانه مسجد داریم، جداگانه بسیج داریم، جداگانه کانون فرهنگی مساجد داریم. اینها هر کدام در وزارتخانه‌ها و نهادهای صددرصد مجزا هستند، این باید به سامان بشود. شاید سازمان محوری که می‌تواند در این زمینه نقش ایفا بکند، سازمان تبلیغات باشد.
ما اگر بیاییم امامت جماعت را یک شغل تبلیغی مهم تلقی بکنیم که نیازمند دانش‌ها و مهارت‌های گوناگون است و یک مقام فرهنگی‌ تلقی بکنیم مثل اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها، آن وقت موجب رونق تبلیغ خواهد شد.

گسترش روحیه جهادی 
حجت‌الاسلام علی سرلک
استاد حوزه و دانشگاه
عضو هیئت علمی دانشگاه هنر   

روحیه جهادی به معنای آن است که انسان کاری را براساس تکلیف الهی انجام دهد و بدون ملاحظه پیامدهای منفی و خطرها و ضررهایی که برایش دارد، اقدام کند. روحیه جهادی یعنی روحیه آمادگی برای هزینه‌کردن بدون چشم‌داشتن به منافع و اگر کسانی در حوزه‌های سیاست، اقتصاد و فرهنگ روحیه جهادی داشته باشند، حتماً به نتایج بیشتر و موفقیت‌های چشمگیرتری دست پیدا می‌کنند.
حوزه تبلیغ بدون مبالغه و بزرگ‌نمایی است. بسیاری از مبلغان به‌ویژه کسانی که مشهور نیستند و اسم و رسمی ندارند نگاه و افعال‌شان مجاهدانه است و کاملاً تکلیف‌محور به موضوعات دشوار می‌پردازند و به مناطق سخت و بدون امکانات می‌روند که باید از آنها تقدیر کرد و اجر همه‌شان با خدای بزرگ است. در مورد اینکه چه کنیم تا این روحیه جهادی گسترده‌تر شود؟
همان‌طور که رهبر انقلاب فرمودند باید به یک قرارگاه، کانون و مجموعه‌ای برسیم تا کسانی که دست‌اندرکار تبلیغ هستند با همین رویکرد آشنا شوند و به اقتضائات روشی و چارچوب‌هایی فکر کرد که می‌توانند این روحیه را منتقل کنند و به منصه ظهور برسانند؛ یعنی شاید اصل این باشد که باید آرایش فرهنگی حوزه به معنای وسیع کلمه‌اش آرایش تبلیغی شود؛ یعنی تبلیغ اولویت آن شود تا کسانی که سال‌ها اندوخته‌های علمی دارند گمان نکنند که بدون وارد شدن در عرصه تبلیغ، وظیفه‌شان را انجام داده‌اند.
اوج همه این کار را حضرت امام (ره) انجام داد؛ یعنی مجاهدانه‌ترین کار تبلیغ تاریخ را بر پایه انقلاب اسلامی شکل داد و پس از آن، رهبر فرزانه و حکیم انقلاب علی‌رغم همه مشکلات و اشکالاتی که دامنگیر جریان عمومی فضای تبلیغی کشور است، راه روشن مجاهدت در راه خدا را به معنای کلان کلمه زنده نگه داشته و بیرق آن را افراشته نگه داشتند. نشانه آن این است که کسانی که دل‌های آماده و روشن و نگاه دقیقی دارند در کشورهای منطقه و در کشورهای دیگر جهان این راه را انتخاب کرده‌اند؛ برای مثال، یکی از نمونه‌های واضح آن می‌توانیم به اتفاقاتی اشاره کنیم که در نیجریه، سوریه، لبنان، عراق، افغانستان و کشورهای پیرامون ما که دسترسی‌شان به این مسیر هموارتر است، ببینیم.

ضرورت تغییر نگاه رایج
حجت‌الاسلام حمیدرضا مهدوی ارفع 
استاد حوزه و دانشگاه  

*اتفاقاتی که در اواخر دوران پهلوی افتاد، باعث شد دو نگاه در فضای حوزویان شکل بگیرد؛ یکی اینکه نشستن در حجره‌ها و پای کتاب‌ها اولویت پیدا کند و ضدیت با فلسفه و فضای کشور مزید بر علت شد و فقاهت به معنای اخص قله مقدسی شد که همه فقط به آن فکر کنند؛ به موازات آن، منبر، تبلیغ و روشنگری غریب ماند و حلقه نابی از یاران و همفکران امام خمینی رحمه‌الله در همان زمان هم متوجه این خطر شدند و شکل رسمی درس و بحث حوزه را در قم رها کردند و به عرصه تبلیغ رفتند. سرآمد این افراد امثال شهید مطهری است که حوزه را در اوج توانایی که برای فقاهت، نگارش رساله و... داشت رها کرد، به دانشگاه آمد و در دانشگاه یک مدرس و مبلغ تمام‌عیار بود؛ اما چنین افرادی هم اندک بودند و هم سازماندهی نداشتند. 
*در حوزه تبلیغ، یکی از مسائلی که داریم در زمینه مدیریت تبلیغ است. در حوزه علمیه قم که قطب علم تشیع و روحانیت تشیع است، یک به‌هم‌ریختگی و بی در و پیکری در تبلیغ داریم؛ مثل نهادهای موازی و فاقد یک دکترین منسجم، منضبط و مدون و بدون هیچ تعامل منطقی، فضای بسیار اشتباهی را در حوزه تبلیغ پیش می‌برند. در این نگاه غلط بسیار سطحی مبلغان مؤثر دیده نمی‌شوند و مبلغان کم‌اثر یک‌باره پررنگ می‌شوند. ضعف ایمان و التزام به منابع عظیم دینی کم‌کم در حوزه تبلیغ دیده می‌شود. بر اساس توهم بسیاری که از دهه ۷۰ به بعد به‌خاطر موج شبهات و گرایش‌های فکری متفاوت مخصوصاً نگاه غربی ایجاد شد، تصور کردیم که با منابع دینی دیگر نمی‌توان جواب داد و باید هم‌زبان شویم. اتفاقاً جوان امروز چه در داخل و چه در خارج حتی غیرمسلمان عطش عمیقش فقط با منابع دینی رفع می‌شود. یکی از آسیب‌های جدی حوزه تبلیغ این است که از منابع اصلی تهی شده و مخاطب فرهیخته آنچه ما می‌خواهیم نصفه و نیمه از کتاب‌های شرقی و غربی به خوردش دهیم تا آخرش رفته و خسته برگشته است. امروز دست ما از منابع تهی شده و وقتی از منابع تهی شدیم حرف‌ها طراوت ندارند و با فطرت‌ها نسبت پیدا نمی‌کنند و عقل‌ها را اقناع نمی‌کنند، بعداً نقض‌پذیر می‌شوند، مثل تئوری‌های غربی.

همه باید تبلیغ کنند
حجت‌الاسلام عباس کعبی
عضو مجلس خبرگان رهبری 
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم 

*تبلیغ در قلمروی گسترده‌اش به معنای رساندن پیام دین به مخاطبان و تأثیرگذاری در عرصه تبلیغ ایمان، باورها، ارزش‌های اسلامی و تحکیم پایه‌های آداب، اهداف و نزاکت اجتماعی و سبک زندگی مردم بر پایه دین رسالت انبیاست. چرخه تبلیغ دین بر پایه چهار عنصر است:
۱-  تولید پیام دینی؛ در تولید پیام دینی براساس نگاه جامع به اسلام، شناخت متخاصمان، نیازهای زمان و بسط حقایق دینی باید نظریه‌پردازان، اسلام‌شناسان و مجتهدان صاحب‌نظر تولید پیام دینی کنند.
۲-  پالایش پیام دینی؛ باید گروه دیگری بیایند و پیام دینی تولیدشده را پالایش کنند و متناسب با مخاطب و با استفاده از زبان هنر در دست نوجوانان، جوانان، دختران، پسران، نخبگان، محققان و اقشار گوناگون جامعه قرار دهند.
۳-  توزیع پیام دینی؛ پیام دینی تولید و پالایش‌شده باید به شکل انبوه به مخاطبان برسد؛ یعنی در ذهن، اعمال، عواطف و احساسات آنها جریان پیدا کند و ابلاغ انجام شود.
۴ - محصولات پیام دینی؛ یعنی تأثیرگذاری عینی دین در زندگی عمومی برای تحقق حیات طیبه که این هم بسیار اهمیت دارد و در واقع نتیجه تبلیغ است.
*برای اینکه چرخه تولید پیام، پالایش پیام، توزیع پیام و محصولات پیام در زمان‌ها و مکان‌های مختلف برحسب نیازها پیش برود، مدیریت پیام دینی و یک قرارگاه جامع تبلیغی لازم است؛ جایی که تولید محتوا کند و پالایش و توزیع کند و به نیازمندان پیام دین پیام را برساند و بازخوردگیری کند. بایستی این چرخه تبلیغ را تسهیل کنند و از راه‌های نوین تبلیغی مثل فضای مجازی، تلویزیون اینترنتی، فیلم‌های خانگی، رسانه ملی و شیوه‌های مختلف هنری استفاده شود و متناسب با جنگ تبلیغی دشمن تولید قدرت ترکیبی ایجاد شود؛ هم برای تحکیم پایه‌های ایمان، هم برای امیدآفرینی و هم جریان‌سازی در عرصه سیاسی و اجتماعی و بصیرت‌آفرینی. 
همه باید تبلیغ کنند و تبلیغ دین را وظیفه خود بدانند؛ چون تبلیغ رسالت انبیاست و «اِنَّ العُلَماءَ وَرَثَةُ الاَنبیاء». تبلیغی اثرگذار خواهد بود که با عمق، محتوا، تناسب با مخاطب، روحیه جهادی و حرکت فراگیر مردمی صورت بگیرد تا در جامعه نتیجه بدهد.

برخورد نوین با شبهه‌افکنی
حجت‌الاسلام داود مهدوی‌زادگان 
دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی 
 
*مسئله تبلیغ در سنت حوزه‌های علمیه از همان آغاز اصالت داشته و هیچگاه ضرورت آن از نظرها پنهان نمانده است، لکن نکته اساسی اینجاست که ضرورت مسئله تبلیغ در دنیای امروز دوصد چندان شده است. جهان اسلام از دو سده گذشته تاکنون، دستخوش تغییر و تحولات معرفتی و فرهنگی و سیاسی شده که ضرورت تبلیغ را تشدید کرده است. جهان اسلام و ایران به زیر سلطه ایدئولوژیکی و سیاسی اندیشه سکولار و دنیوی رفته است. سکولاریسم در تعارض و ستیز جدی با هرگونه ظهور و بروز دین در همه عرصه‌های سیاسی و اجتماعی است. حتی اگر بتواند حضور دین در زندگی خصوصی را نیز تهدید می‌کند. با وصف این، در چند دهه اخیر، اتفاق بزرگی در جهان سراسر دنیوی‌شده افتاده است که لزوم توجه و اهتمام حوزویان به مسئله تبلیغ را بیش از پیش کرده است و آن واقعه انقلاب اسلامی و برپایی حکومت اسلامی مبتنی بر اصل مترقی ولایت فقیه است.

اسلام سیاسی با انگیزه مقابله با سیطره سیاسی و اجتماعی اندیشه سکولار و نظام سلطه استکبار جهانی به رهبری مرجع دینی برآمده از حوزه علمیه، امام خمینی رحمه‌الله، نهضت مردمی را به راه انداخت و به لطف الهی و با عنایات امام عصر (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) پیروز شد و توانست حکومت طاغوتی شاهنشاهی را براندازد و حکومت دینی را جایگزین آن کند. چنین اتفاقی در دنیای سکولارشده امروز بسیار بزرگ و شگفت‌انگیز است. 

*حوزویان در عمل به وظیفه تبلیغ نه‌فقط باید به تقویت ایمان و بنیان‌های عقیدتی مردم بپردازند، بلکه باید به تطوراتی که در شبهه‌افکنی‌های دشمنان اسلام پدید آمده، توجه کنند. باید نگاه سنتی به شبهه‌افکنی را کنار گذاشت و دیدگاه جدیدی داشت. امروز دین‌ستیزان دانش را به خدمت گرفته‌اند و در راه شبهه‌افکنی از دستاوردهای علمی بهره شیطانی می‌برند. رهبر انقلاب از این دوره به نام «دوره تطورات علمی» یاد کرده است که از همه نوع تجهیزات مدرن سخت‌افزاری و نرم‌افزاری بهره‌برداری می‌کنند: «دوره، دوره‌ی تطوّر علمی است. امروز انواع و اقسام شیوه‌های پراکندن پیام وجود دارد که در گذشته حتّی فکرش را هم نمیکردند؛ از تلویزیون و ماهواره بگیرید تا اینترنت و پسااینترنت؛ این چیزهای جدیدی که پیش آمده، هوش مصنوعی و امثال اینها.» حوزویان باید در امر تبلیغ توجه وافری به این تطورات علمی پیدا کنند و آنان نیز برای مقابله با شبهه‌افکنی‌ها از دستاورد تطورات علمی جدید بهره‌برداری کنند.