کتابی که چهره واقعی بهشتی را آشکار می‌کند

به گزارش روابط عمومی سازمان تبلیغات اسلامی، در روزگاری که نام شهید آیت‌الله دکتر سیدمحمد حسینی بهشتی با برچسب‌های مغرضانه‌ای چون «قدرت‌طلبی» یا «انحصارگرایی» تخریب می‌شد، کمتر کسی می‌پنداشت که روزی اسناد رسمی دولت آمریکا ناخواسته، به گواهی صادقانه‌ای از منش، اخلاق و بینش انقلابی او تبدیل شوند. کتاب «آیت‌الله بهشتی به روایت اسناد آمریکا» به اهتمام سمانه داودی، حاصل پژوهشی است دقیق و بی‌طرفانه که نشان می‌دهد حتی دشمنان انقلاب نیز در برابر منطق و عقلانیت این چهره برجسته سر تسلیم فرو آورده‌اند.

در میان ده‌ها گزارش، مکاتبه و یادداشت موجود در این کتاب، جمله‌ای تکراری از مأموران آمریکایی بیش از هر چیز جلب توجه می‌کند: «بهشتی را نمی‌توان فریب داد». همین عبارت کوتاه، خلاصه‌ای است از چهره واقعی مردی که پایه‌های فکری و حقوقی جمهوری اسلامی را بر بنیان عدالت، گفت‌وگو و عقلانیت استوار ساخت.

کتاب «آیت‌الله بهشتی به روایت اسناد آمریکا» در ۱۱۲ اسناد تنظیم شده که از ماه‌های پایانی حکومت پهلوی آغاز و تا سال‌های ابتدایی پس از پیروزی انقلاب امتداد می‌یابد. در هر بخش، موضع‌گیری‌های صریح، تحلیل‌های سیاسی و رفتار دیپلماتیک شهید بهشتی در مواجهه با نمایندگان آمریکا به روایت خودِ اسناد بیان می‌شود. این روایات نشان می‌دهند که برخلاف تصورات غرب، او نه سیاستمداری احساسی، بلکه اندیشمندی دقیق و منسجم بود که خطوط قرمز انقلاب را با زبان منطق و استدلال تبیین می‌کرد.

نویسنده کتاب، با گردآوری سه منبع کلیدی ـ اسناد ویکی‌لیکس، مجموعه اسناد لانه جاسوسی و اسناد رسمی وزارت خارجه آمریکا (FRUS) ـ به بازسازی تصویری واقع‌گرایانه از فضای تصمیم‌سازی آن دوران پرداخته است. دقت علمی در ترجمه، توضیحات روشنگر در پاورقی‌ها و طبقه‌بندی دقیق اسناد، این اثر را از سطح یک گردآوری ساده فراتر می‌برد و آن را به اثری مرجع برای پژوهشگران تاریخ معاصر ایران بدل می‌سازد.

اما ارزش اصلی کتاب در این است که چهره‌ای تازه از بهشتی را آشکار می‌کند؛ چهره‌ای که در میان تحلیل‌های رسانه‌ای کمتر دیده می‌شود. از خلال گزارش‌های آمریکایی درمی‌یابیم که او نه‌تنها معمار فکری انقلاب، بلکه الگویی از دیپلماسی عزت‌مندانه بود؛ گفت‌وگو می‌کرد اما تسلیم نمی‌شد، تعامل داشت اما هرگز وابسته نبود.

پژوهشگر کتاب در مقدمه خود تأکید می‌کند که هدف، «بازگرداندن شهید بهشتی به جایگاه واقعی‌اش در تاریخ سیاسی ایران» است؛ جایگاهی که سال‌ها زیر غبار تبلیغات مسموم پنهان مانده بود. در واقع، این کتاب نه صرفاً مجموعه‌ای از اسناد، بلکه نوعی روایت‌درمانی تاریخی است؛ بازسازی تصویر یک متفکر انقلابی از زبان دشمنانش.

خواندن این کتاب برای پژوهشگران تاریخ، دانشجویان علوم سیاسی و علاقه‌مندان به مطالعات انقلاب اسلامی، فرصتی است تا دریابند که چرا آمریکایی‌ها در گزارش‌هایشان او را «مغز متفکر انقلاب» و «اصلی‌ترین مانع نفوذ غرب در ساختار جمهوری اسلامی» می‌نامیدند.

در زمانی که تحریف تاریخ به یکی از ابزارهای جنگ نرم بدل شده است، کتاب «آیت‌الله بهشتی به روایت اسناد آمریکا» نشان می‌دهد که حقیقت، حتی از لابه‌لای اسناد دشمن نیز راه خود را باز می‌کند. همان‌گونه که شهید بهشتی خود گفته بود: «بگذارید اسنادشان را بخوانند؛ دروغ در برابر نور حقیقت تاب نمی‌آورد.»