«حوزه و دانشگاه» دو ریل قطار انقلاب

به بهانه این روز به سراغ محمدرضا بهرامی پژوهشگر و کنشگر فعال فرهنگی اجتماعی و مدیر حراست اداره کل تبلیغات اسلامی گلستان رفتیم؛ شخصیتی که محیط دانشگاه و تا حدودی محیط حوزه و تبلیغات اسلامی را درک کرده اند.

جناب بهرامی کمی از وحدت حوزه و دانشگاه برایمان بگویید؟

۲۷ آذر ماه هر سال همانطور که شما بزرگوار هم به خوبی اشاره کردید یادآور شهادت پر افتخار انسانی مجاهد، عالمی عامل و استادی فاضل و فرزانه است. شهید بزرگوار آیت‌الله دکتر محمد مفتح، شخصیتی وارسته‌ و پارسا بود که با برخورداری از دو ویژگی «تعهد» و «تخصص»، هم مقبول جامعه دانشگاهی و هم محبوب حوزه های علمیه به شمار می آمد و از همین رو نام‌گذاری سالروز شهادت این اندیشمند بزرگ به عنوان «روز وحدت حوزه و دانشگاه» در کمال شایستگی و زیبندگی صورت پذیرفته است

وحدت حوزه و دانشگاه یکی از رهاوردهای عظیم و پر برکت انقلاب اسلامی است که با بهره گیری از رهنمودهای امام خمینی رحمه الله در سال 59 آغاز گردید. بدون شک، تداوم انقلاب و بنیان گذاری تمدّن نوین اسلامی و رشد و توسعه فراگیر آن، جز در پرتو وحدت و پیوند گسست ناپذیر این دو نهاد مقدس، امکان پذیر نیست.

البته از این بحث بسیار مهم نبایستی غافل باشیم که در وحدت حوزه و دانشگاه معمولاً به نهاد ماتحتش یعنی آموزش و پرورش توجهی نمی‌شود. با اینکه آموزش و پرورش نقش کلیدی در شخصیت و شاکله جسمی و روحی هر محصلی دارد.

آموزش و پرورش می تواند خلأهای موجود بین حوزه و دانشگاه را زیربنایی محکم کند که شخص بعد گذراندن یک برهه تحصیلی با اندیشه ای باز وآگاهانه انتخابی هوشمندانه داشته باشد.

نظر امامین انقلاب درباره اهداف و اهمیت این جایگاه چه بوده است؟

امام خمینی (ره) حوزه و دانشگاه را مغز متفکر و نیروی محرکه جامعه می دانستند، که آماج توطئه ها و تفرقه افکنی‌های دشمنان قرار دارند، و همواره لزوم هوشیاری و تهذیب در این دو قشر را مورد توجه قرار می دادند.

بر این اساس حضرت امام (ره) خطاب به حوزویان و دانشگاهیان مطالبی را بیان فرمودند. ایشان به حوزویان فرمودند که باید ارتباط خود را با دانشگاهیان تقویت کنید و نباید نسبت به دانشگاه برخورد انکاری و تدافعی داشته باشید و توصیه دیگر امام (ره) به دانشگاه بود که در مورد دیدگاه اسلام منهای روحانیت بیان شد، که در این مورد گلایه داشتند و از دانشگاهیان خواستند تا با حوزه، تقارب و هم‌اندیشی داشته و در مسیر همگامی پیش بروند. از این روی یک اراده بسیار قوی در میان نخبگان حوزوی و دانشگاهی که به امام و انقلاب وفادار بودند پدید آمد و این اراده قوی موجب شد که انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی راه خود را به خوبی طی کند.

رهبر معظّم انقلاب هم در این باره فرمودند: وحدت حوزه و دانشگاه یعنی وحدت در هدف، و هدف این است که همه به سمت ایجاد یک جامعه اسلامی پیشرفته مستقل، جامعه ی امام، جامعه ی الگو حرکت نمایند.

آیا به نظر شما این اهداف محقق شده یا به آنها نزدیک شده ایم؟

به رغم تاکید و توصیه فراوان امام راحل (ره) و مقام معظم رهبری (زید عزه) بر وحدت حوزه و دانشگاه و بهره گیری از دستاوردهای وحیانی در علوم انسانی و عرصه های مختلف دانشگاه و حوزه های علمیه کشور، این مساله هنوز نیازمند بررسی جدی است و محورهای اساسی چالش ها در این خصوص و استفاده از فرصت ها برای ارتقاء و تبیین وحدت این دو نهاد آموزشی و تاثیرگذار در عرصه های مختلف اجتماعی هنوز مورد کاوش قرار نگرفته است و در این باب بحثهای فراوانی مطرح می شود.

البته جای بی انصافی است که بگوییم در مسیر وحدت حوزه و دانشگاه قدمی برداشته نشده است اقدامات بسیاری هم در این زمینه انجام گرفته و لزومی ندارد به نقطۀ صفر بازگردیم. بلکه همانطور که گفتم باید این اقدامات را بررسی کنیم و ببینیم اکنون در کجا قرار داریم و آسیب‌های این اقدامات چه بوده است.

کمی از آسیب ها و ضعف های این طرح بگویید؟

قطار انقلاب اسلامی می خواهد بر ریل حوزه و دانشگاه حرکت کند، و اگر بین این دو ریل فاصله بیافتد، قطار از مسیر خارج خواهد شد، میان حوزه و دانشگاه تناسب وجود ندارد و به دلیل این عدم تناسب، دچار دوگانگی در جامعه هستیم.

بسیاری از اندیشمندان اسلامی معتقدند که یکی از مشکلات امروز جامعه، شکاف میان این دو نهاد است و اگر علم و دین در هم ادغام شوند و در اصل، وحدت یابند، بسیاری از مشکلات امروزه اجتماع ما حل خواهد شد؛ زیرا علم بدون دین و معرفت ناقص بوده و دین بدون علم و پیشرفت هم محل پیشرفت ندارد.

به نظر جنابعالی چه مفهومی از وحدت حوزه و دانشگاه وجود دارد؟

ببینید در مساله وحدت حوزه و دانشگاه، این وحدت هیچ گاه به مفهوم سلب استقلال فکری یا نفی هویت مستقل یکی از این دو نهاد و یا سلطه یکی بر دیگری نیست، بلکه مفهوم اصلی این وحدت در جامعیت دین اسلام است که در تأمین نیازهای بشری بر هر دو بعد مادی و معنوی آن تأکید داشته است که بدون آن آزادی و پیشرفت جامعه اسلامی تحقق نمی یابد.

این دو جریان باید کمک و مکمّل یکدیگر و دو پایه برای نظام و دو بال برای پرواز به سطوح عالی بشری و انسانی باشند؛ البتّه در زمینه‌ی این وحدت، بسیار حرف زده شده و انصافاً کار هم شده است.

گاهی هم انسان، در باب وحدت حوزه و دانشگاه، بعضی تعبیرها و تفسیرهای غیردقیق از گوشه و کنار میشنود که اصلاً مورد نظر نیست. فرض بفرمایید وقتی ما از وحدت حوزه و دانشگاه میگوییم، معنایش این نیست که که حتماً بایستی تخصصهای حوزه‌یی در دانشگاه و تخصصهای دانشگاهی در حوزه دنبال بشود و یا این آن‌جا برود و آن این‌جا بیاید و همه با هم در یک فضا و زیر یک سقف زندگی کنند. این، برداشت ساده‌ای از یک قضیه‌ی پیچیده و مهم است.

یا فرضاً نباید کسانی خیال کنند که وقتی ما از وحدت حوزه و دانشگاه صحبت میکنیم، یعنی روشهای حوزه صددرصد به دانشگاه بیاید؛ نه. البته بعضی از روشهای حوزه، روشهای بسیار خوبی است و باید دانشگاهها آنها را یاد بگیرند. همان‌طور که ما در حوزه، بعضی روشهای تحقیق را از دانشگاه یاد میگیریم.

از نتایج وحدت حوزه و دانشگاه بفرمایید؟

یکی از نتایج وحدت حوزه و دانشگاه، تلاش و همدلی آن‌ها در راه مبارزه با تهاجم فرهنگی و جنگ ترکیبی و ادراکی است. این تهاجم که به صورت نامحسوس و بی سروصدا روی می‌دهد، نیازمند همیاری اندیشمندان و نخبگان است تا با بررسی جنبه‌ها و ریشه‌های آن، نسخه مقابله با تهاجم فرهنگی دشمن را به جامعه عرضه کنند.

ضرورت وظیفه و وحدت بین این دو نهاد را در چه حد می بینید؟

امروز حوزه و دانشگاه بیش از هر زمان دیگر وظیفه دارند و باید محل تصمیم گیری باشند. امروز جهاد تبیینی که حضرت آقا آنرا فریضه ای قطعی و فوری اعلام می فرمایند هم در دانشگاه نیاز و مورد تاکید است هم در حوزه. امروز مطالبه گری، مبارزه با ظلم و فساد، نقد منصفانه، ارائه راه کارها برای برون رفت از مشکلات و همچنین دفاع از آرمانهای انقلاب و نظام اسلامی و بیان دستاوردهای آن هم وظیفه حوزویان است و هم دانشگاهیان؛ و حوزه و دانشگاه با حفظ استقلال خود و با همفکری و هم اندیشی یقینا می‌توانند گام‌های موثری در این راه بردارند.

البته داشتن قانونی مستحکم در باب وظیفه این دو نهاد یک مولفه ی مهم دیگری است که به نظرم باید به آن وظایف ضمیمه بشود؛ یعنی اولا. کسی که در در مقام حقوقی آن قانون قرار می گیرد پشتوانه اش قانون باشد. ثانیا. بعد حقوقی در دانشگاه بعد دینی قانون در حوزه باشد.

و ... حرف آخر؟

در پایان بخش عرایضم ضمن تشکر از جنابعالی و مجموعه پویا و ارزشمند شما اگر اجازه بفرمایید به تبیین برخی راهکارهای علمی ایجاد وحدت میان حوزه و دانشگاه اشاره کنم، اینکه لازم است برای تحقق عملی وحدت، تبادل دانشجو میان حوزه و دانشگاه صورت بگیرد و کارگاه های مشترکی ایجاد شود و در این کارگاه اساتید برجسته حوزه و دانشگاه حول برخی علوم دارای اشتراک به بحث و گفت و گو بنشینند و یا برگزاري كرسي هاي آزاد انديشي است كه با توجه به نياز روز جامعه و شبهات فراوان كه براي دانشجويان ايجاد مي شود، بايد حوزه به اين عرصه وارد شده و براي رفع شبهه تلاش كند و دیگر اینکه برگزاری اردوهای مشترک بین حوزه و دانشگاه کمک زیادی می کند تا به صورت عملی وحدت میان این دو نهاد علمی ایجاد شود.

جناب آقای بهرامی، در بحث ایجاد وحدت اشاره کردید به بحث و گفتگو در برخی علوم دارای اشتراک، خوب به چه نحو؟ لطفا کمی در این باره توضیح بفرمایید.

یک راه اینکه دانشگاه، علوم انسانی غربی را تحویل حوزه بدهد حالا بواسطه پژوهشنامه ها شد مقالات شد... در عوض مطالبه تطبیق کند؛ از آن طرف حوزه خود با مسائل مستحدثه جهان دینی بروز کند. (با ذکر این دو مورد هر سه بیان امامین انقلاب که عبارت بود: برخورد انکاری و تدافعی نداشتن، هم اندیشی با دانشگاه، ایجاد جامعه اسلامی پیشرفته مستقل؛ به منصه تحقق خواهد رسید) و در وهله بعد حوزه باید رویکرد و چالش‌های دینی دانشگاه را تأمین کند و دانشگاه، حوزه را از حیث تجربی و فنی تأمین نماید.