روزی حلال در روایات

به گزارش روابط عمومی سازمان تبلیغات اسلامی، بنابر روایاتی که از پیامبر اعظم(ص) و امامان معصوم(ع) رسیده، بر همه لازم است در راه به دست آوردن «درآمد حلال» تلاش کنند و از بیکاری و تنبلی و حرام خواری جدّاً بپرهیزند.

پیامبر گرامی اسلام(ص) می فرماید:«طَلَبَ الحَلالِ فَریضَةٌ عَلی کُلِّ مُسلِمٍ وَ مُسِْلِمَةٍُ؛ به دنبال روزی حلال رفتن، بر هر مرد و زن مسلمان لازم است».و نیز از وی روایت شده که: «خدا دوست می دارد که بنده اش را در راه کسب حلال در رنج و زحمت ببیند».و نیز می فرماید:«اَلکادُّ لِعِیالِهِ کَالْمُجاهدِ فی سَبیلِ الله؛کسی که برای اداره زندگی خانواده اش تلاش می‌کند، مانند کسی است که در راه خدا جهاد می‌کند». در حدیث دیگر پیامبر اکرم(ص) فرمود:«إنَّ اللهَ یُبْغِضُ الشّابَّ الفارِغ؛جوان بیکار، مورد خشم خداوند است».

و می فرماید: «انسان سالم و بیکاری که نه مشغول کارهای دنیایی و نه مشغول کارهای آخرتی باشد، مورد خشم پروردگار است.»

روزی حلال

خداوند متعال برای تمام مخلوقات «روزی حلال» مقدّر فرموده است. اگر انسان عجله نکند و قناعت و صبر را پیشه خود سازد، تمام رزق مقدرش به او خواهد رسید. کسانی که از کسب حرام پرهیز نمی کنند، خیال می‌کنند اگر از مال حرام صرف نظر کنند، کمبودی در معاششان پدید می آید و سخت محتاج و گرفتار می شوند. خداوند می فرماید: (وَمَا مِن دَآبَّةٍٍ فِِی الأَرْضِ إِلاَّ عَلَی اللّهِ رِزْقُهَا وَیَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَمُسْتَوْدَعَهَا کُلٌّ فِی کِتَابٍ مُبِینٍ؛ «هیچ جنبنده ای در زمین نیست، مگر اینکه روزی او برخداست. او قرارگاه و محلّ نقل و انتقالش را می داند. همه اینها در کتاب آشکاری ثبت است.»

روزی حلال در روایات

پیشوایان معصومین(ع) همواره با گفتارو عمل، پیروان خود را به تلاش برای به دست آوردن روزی حلال تشویق کرده و حلال بودن روزی را ویژگی لازم و دائمی درآمدها دانسته­اند. در روایات بسیاری که از پیامبر اکرم(ص) آمده است، مشاهده می­کنیم که آن حضرت کسب در آمد حلال را برای هر مسلمانی واجب دانسته است و تلاش و کار کردن دراین راه را با جهاد برابر شمرده­اند.
در روایت دیگری نیز حضرت می­فرمایند: هر کسی شب هنگام بر اثر جستجوی حلال، خسته به خواب رود، آمرزیده خفته است.در روایت دیگری نیز، امام صادق(ع)، به جستجوی روزی حلال امر می­فرمایند و آن را کمک و پشتیبان دین معرفی می‌کنند.
شرایط کسب حلال

یکی از ملزومات جامعه بشری آن است که انسان­ها ناگزیر از زندگی دسته جمعی هستند و برای بقاء و استمرار آن، نیازمند یک سری امکانات زیستی می­باشند و برای کسب این امکانات به ناچار باید در یک تعامل و ارتباط فکری و معنوی با دیگر انسان­ها قرار گیرند تا بتوانند احتیاجات روزمره خود را تأمین کنند.

با توجه به تأکیدات فراوانی که خداوند درقرآن و روایات متعددی که از ائمه(ع) نقل شده است، در می­یابیم که برطرف کردن نیازهای انسان باید از راه حلال و پاکیزه­ انجام گیرد و گرنه به هدفی که خداوند متعال می­خواهد، دست پیدا نخواهیم کرد.

۱/ شناخت دین:

امام صادق(ع) در بیان راه­کار مناسب برای کسب روزی حلال می­فرمایند: کسی که می­خواهد تجارت کند، باید شناختی در دینش داشته باشد تا حلال را از حرام باز شناسد و کسی که شناخت دینی ندارد و به احکام تجارت ناآشناست ولی تجارت می­کند، خود را در شبهات افکنده است.

۲/ شناخت مسائل خرید و فروش:

امام علی(ع) در روایتی می­فرمایند: در بازار ننشیند مگر کسی که مسائل خرید و فروش را بداند و هر که با نادانی تجارت کند، در ربا خوردن فرو می­ رود.

با توجه به روایاتی که بیان شد، ائمه معصومین(ع)، راهکار مناسب برای کسب روزی حلال را ابتدا شناخت دین و مسائل دینی و بعد از آن اشنا شدن با مسائل خرید و فروش بیان می ­کنند و به صراحت اعلام می­ دارند که شخصی که به این­ها عمل نکند، خود را در شبهات و حرام گرفتار خواهد کرد.

آثار روزی حلال در زندگی انسان

الف- در زندگی فردی

رزق و روزی، یکی از مهم­ترین مسائلی است که در زندگی فردی و اجتماعی بشر مطرح می­شود، به دلیل اینکه انسان از ابتدا با آن رشد می­کند و تا آخر عمر نیز با آن سر و کار دارد، از این­رو آثار و فواید مهم و متعددی دارد که در اینجا به برخی از آنها اشاره می­ کنیم:

۱/ آمرزش گناهان:

خداوند متعال، همواره با اسباب مختلفی، گناهان انسان را می­بخشد که توبه، شفاعت، عبادت و... از جمله اینهاست. یکی از اسباب دیگری نیز که سبب آمرزش گناهان انسان می­شود، روزی حلال است. چنانچه پیامبر اکرم(ص) در این­باره می­فرمایند: هر که روزی حلال خورد، فرشته­ای به فرمان خدا بر سر وی بایستد و برایش آمرزش خواهی کند، تا از خوردن فارغ آید.

۲/ استجابت دعا:

استجابت دعا دارای شرایط و مقدمات بسیاری است که یکی از آنها پاک کردن روزی از هر گونه شبهه و حرامی است. لذا با پاک و حلال بودن مال، دعای آدمی به مرحله استجابت می­رسد. یکی از اصحاب رسول خدا(ص) از آن حضرت در خواست کرد که خدای تعالی او را مستجاب الدعوة کند، حضرت به او فرمود: خوراک خود را پاک کن تا دعایت مستجاب شود.

۳/ گرامی شدن نزد خداوند:

در آیات و روایات بسیاری به این مطلب اشاره شده است که بنده با شرایطی در نزد خداوند محبوب و گرامی است. یکی ازاین راه­ها برای گرامی بودن نزد خداوند، طلب روزی حلال است. حال چه بنده به این روزی دست پیدا کند و چه با تلاش­های بسیار دست پیدا نکند در هر صورت در نزد خداوند محبوب و گرامی خواهد بود.

امام صادق(ع) در این­باره فرموده است: بنده، آن زمان نزد خدا گرامی­تر است که درصدد کسب درهمی حلال برآید و نتواند به آن دست یابد.

۴/ نورانیت دل و جان:

یکی از ثمرات روزی حلال در انسان، این است که اعمال صالحه او مورد قبول درگاه خداوند قرار می­گیرد و همچنین سبب روشنایی و نورانیت دل و جان آدمی می­شود. زیرا فردی که خود را موظف به کسب روزی حلال می­داند و آن را یکی از واجبات می­شمارد و در راه به دست آوردن آن تلاش و کوشش فراوان می­کند، در اعمال دیگر خود نیز وسواس بیشتری به خرج می­دهد، از این رو هم اعمال او مورد درگاه خداوند قرار می­گیرد و هم به سبب روزی حلال، خداوند دل و جانش را روشنایی می­بخشد. پیامبر اکرم(ص) در این­باره می­فرمایند: هر کس چهل شبانه روز حلال خورد، خداوند دلش را روشن و نورانی می­فرماید.

۵/ باز شدن درهای بهشت:
یکی دیگر از آثار فردی روزی حلال که متوجه آخرت فرد می­شود، باز شدن درهای بهشت است. که طبق فرموده رسول اکرم(ص) هر که ازدسترنج حلال خود بخورد، درهای بهشت به رویش گشوده شود و از هر در که خواهد وارد شود.[
آثار دیگری نیز می­ توان نام برد: برکت مال، رقت قلب، تربیت نسل صالح.

ب- در زندگی اجتماعی
۱/ سربار نبودن:
زندگی شرافتمندانه ایجاب می­ کند که هر شخص، شغل آبرومندی را برای خود انتخاب کند و از طریق سعی و عمل خود، امرار معاش خود و خانواده­اش را تأمین بکند. چرا که نتیجه بیکاری، نداشتن مهارت و تلف کردن وقت این است که انسان، خود و خانواده­اش را سربار و نان­خور دیگران کند و چنین کسی از رحمت خدا به دور است. پیامبر اکرم(ص) می­فرمایند: هر که از زور بازوی خود نان بخورد، خداوند به رحمت در او نظر نموده، هیچگاه عذابش نفرماید.

۲/ فقر زدایی:
یکی از راه­های حلال کردن مال، پرداختن زکات، خمس و سایر حقوق مالی است که خداوند بر گردن انسان قرار داده است که پرداخت آنها موجب ریشه کن شدن فقر شده و در کاهش تقاضای تهیدستان بسیار مؤثر است.

عوامل افزایش روزی حلال
علل متعددی را برای زیاد شدن روزی در قرآن و روایات مشاهده می­کنیم که اجرای آن موجب افزایش روزی و رشد اخلاق و عواطف مردم در خانواده و جامعه می­باشد که دراینجا به برخی از آنها اشاره می­کنیم.
۱/ تقوا و پرهیزگاری:
خداوند در قرآن می­فرماید:
«و او را ازجایی که گمان ندارد روزی می­دهد و هر کس بر خدا توکل کند، کفایت امرش را می­کند.«

۲/ استغفار:
طبق فرموده رسول اکرم(ص) که می­فرمایند: فراوان از خدا طلب آمرزش کنید که آن جلب روزی می­کند.در می­یابیم که یکی از مهم­ترین اصلی­ترین عوامل جلب روزی استغفار از درگاه خداوند متعال است. چرا که طبق فرموده اولیاء خدا استغفار درهای رحمت الهی را به روی دگان باز می­کند و افزایش روزی، که مقصود از آن روزی حلال است، یکی از این درهای رحمت است.

۳/ دعا و نیایش:
دعا و نیایش به درگاه خداوند نیز از راه­های بسیار مهم در جلب و افزایش روزی است. چنانچه امام صادق(ع) می­فرمایند: راستی خداوند عزوجل روزی مومنان را آنچنان که تصور نمی­کنند به آنها می­رساند و این بدان جهت است که بنده چون راه بدست آوردن روزی خویش را نداند بسیار دعا و نیایش می­کند.

۴/ کتمان فقر:
یکی از کلیدهای وسعت روزی حلال، پنهان کردن فقر است. پیامبر اکرم(ص) در این­باره می­فرمایند: کسی که گرسنه شود یا احتیاجی داشته باشد ولی آن را از مردمان پنهان کند و تنها نزد خداوند بگوید، بر خداوند است که یک سال روزی حلال روزیش نماید.

۵/ کمک و یاری به مومنان:
یکی از رایج­ترین کمک­ها در میان مردم، انفاق و صدقه دادن است، که یکی ازمهم­ترین مصادیق، کمک و یاری مومنان به شمار می­رود.

مردم عموماً عادت دارند بر حسب اعتقادات مذهبی خود، روزانه و یا هفتگی وجهی را به‌عنوان صدقه به دیگران بدهند. خصوصا اگر با خطری مواجه شده باشند و یا قصد سفری را داشته باشند. این عمل علاوه بر اینکه یک نوع بیمه برای آنها محسوب می­شود، باعث تزکیه نفس، پاکی و افزایش روزیانها نیز می­گردد.
سایر عوامل عبارتند از: تمییز کردن ظروف غذا، همسایه خوب بودن،ازدواج،خلال کردن دندان­ها،مهمان نوازی،انگشتر عقیق،خوش اخلاقی و مهربانی و... 

عوامل تنگ­دستی

۱/ قطع ارتباط با خویشاوندان نزدیک:
از گناهانی که موجب فقر است قطع رحم یا همان قطع ارتباط با بستگان نزدیک مانند: پدر، مادر، برادر، خواهر و مانند آن است. امیرالمومنین علی(ع) فرمودند: قطع ارتباط خویشاوندی فقرآور است.

۲/ سبک شمردن نماز:
اهمال در نماز خواندن، بی­توجهی به نماز اول وقت، ترک نماز جماعت، فرار از شرکت در نماز مسجد و مانند آن همگی از مصادیق کاهلی در نماز است که در روایات از آن به الاستخفاف بالصلاة تعبیر شده است. این کارها نیز بنا بر تصریح روایات باعث فقر می شوند.

۳/ قسم دروغ خوردن:
برخی از بس که دروغ گفته­اند این گناه به صورت عادتی زشت برای آنها تبدیل شده است. روایات به ما هشدار می دهند که این کار موجب فقر و تنگدستی می­شود. امیرالمومنین علی(ع) می­فرمایند: عادت بر دروغگویی فقرآور است.

حدیث داریم اگر کسی می‌خواهد رزق او خوب بشود بعد از نماز دعا بخواند، دعا رزق را جذب می‌کند نه مشتری. حرکت برای رزق خوب است؛ خیلی‌ها می‌گویند کار نداریم! چرا کار هست منتهی ایشان باید بلند شود و حرکت کند.

زکات رزق را زیاد می‌کند، درخت انگور را وقتی قیچی می‌کنی از شاخه کم می‌شود ولی به بار آن اضافه می‌شود.

 زیارت امام حسین(علیه السلام) رزق را زیاد می‌کند. همیشه آدم با وضو باشد این هم رزق را زیاد می‌کند.

 گاهی رزق انسان در مسافرت است. روایت داریم اگر رزق شما دیر رسید گیج نشوید و دست به گناه نزنید دست به حرام نزنید صبر کنید می‌رسد.

روایت داریم که خداوند رزق همه مردم را حلال مقدر کرده است، خدا رزق حرام به کسی نمی‌دهد. اگر کسی تقوا داشته باشد و چند روزی دندان روی جگر بگذارد رزق حلال برای او می‌آید، اما کسی که پرده دری کند و به حرام بپرد خداوند از رزق حلال کم می‌آرود.

اما برخی اسبابی را که سبب کاهش روزی می‌شود، به صورت خلاصه بیان می‌نماییم:

۱/نیت: البته نیت، در هر دو جنبه (زیادی و کاهش روزی) مؤثر است. علی (ع) می فرماید: روزى مرد به قدر نیت او است. مراد از این سخن این است که، نیت و قصد انسان در زیادی و کمی روزی مؤثر است، پس هر گاه قصد و همت او این باشد که بر خانواده و دیگران توسعه دهد، خداوند روزی او را زیاد می‌کند و اگر قصد او قرار دادن آنان در تنگنا باشد خداوند نیز او را در تنگنا قرار خواهد داد.

۲.انجام بعضی کارها نیز در روایات به‌عنوان کاهش دهنده روزی معرفی شده است.

 حضرت علی (ع) می فرماید: اموری که باعث کاهش روزی می‌شود عبارت است از: وا نهادن تار عنکبوت در منزل، قضای حاجت در حمام، خوردن و آشامیدن در حال جنابت، خلال کردن با چوب درخت گز، شانه کردن موی سر در حال ایستاده، نگهداشتن خاکروبه در منزل، قسم دروغ خوردن، زنا، خوابیدن بین نماز مغرب و عشا، خوابیدن هنگام صبح قبل از بیرون آمدن خورشید، اعتیاد به دروغ گفتن، زیاد به آواز لهوی گوش کردن، رد کردن انسان مستمند در شب، رعایت نکردن میانه روی در هزینه ها، قطع پیوند فامیلی. 

رسول خدا (ص) فرمود: بیست خصلت سبب کاهش روزی می‌شود، از جمله: برهنه بلند شدن از رختخواب برای قضای حاجت، و نشستن دست ها هنگام غذا خوردن، بی احترامی به خورده های نان، سوزاندن پوست سیر و پیاز، نشستن در چارچوب درب منزل، جاروب کردن منزل در شب، نظافت منزل با گوشه لباس، خشک کردن سر و صورت با آستین، نشستن ظروف آلوده در شب، باز گذاشتن درب ظرف آب، عجله کردن در خارج شدن از مسجد، صبح زود بازار رفتن و تا شب ماندن در بازار، خرید نان از فقراء، نفرین کردن اولاد، دوختن لباس در تن، خاموش کردن چراغ با دمیدن.