زیربنای این خانه‌ها را برای روضه ساخته‌اند!

گروه زندگی ـ آزاده لرستانی: در مراسم ماه محرم  هر کدام از ما سعی می‌کنیم خودمان را به شهر و دیارمان برسانیم تا سنت چندین ساله آبا و اجدادمان در برپایی عزای حسینی را اقامه کنیم،‌ می‌خواهد یک روستای دورافتاده باشد یا یک شهرستانی کوچک و گمنام، مهم این است که من و شما در این آیین دینی سهمی داشته باشیم. برخی شهرها و روستاها مهمان توریست‌هایی می‌شوند که برای دیدن مراسم عزاداری امام حسین (ع) به ایران آمده‌اند، انگار قرار است این هفته همه ما به سفر برویم، آن هم با طعم چای روضه! بسته پیشنهادی ما برای سفر این هفته شما، یک جای خاص و قدیمی است البته با مرکزیت عزاداری امام حسین (ع)، با ما همراه باشید:

و اینک سفر آغاز می‌شود؛ اینجا گوشه‌ای از ایران است؛ شهر هزاران بادگیر در سرزمینی کویری، اما با مردمانی پر حرارت و پر شور مشهور است به عزاداری‌های متعهد و عاشورایی؛ سخن از مردمان یزد است که جد در جد مراسم سنتی روضه‌خوانی‌شان برقرار است. سنتی که در دو ماه محرم  و صفر در هر کوی و برزن استان یزد پابرجاست. قدمت سنت روضه‌خوانی یزدی‌ها به دهه‌ها و یا صده‌ها می‌رسد که با عنایت امام حسین (ع) و به همت متولیان آن‌ ادامه دارد، چرا که گلنگ بنای هر خانه‌ای بر اساس اینکه این «خانه عزادار حسین (ع) است» زده می‌شود.

در مراسم روضه‌خوانی مردم و عزاداران با چایی که داخل تال است، پذیرایی می‌شوند، البته پذیرایی با تال نیز سبکی هنرمندانه است که تعدادی از خادمان هیأت در آن ماهر هستند و تعداد زیادی تال را به همراه هم، روی دستان خود می‌چینند و در بین جمعیت پذیرایی می‌کنند، در این هنگام تال را بر روی زمین و جلوی مستمعان قرار می‌دهند.

البته در گذشته دور و آن هنگام که روضه‌های قدیمی ایام محرم برپا بود، در کنار چای به مردم قلیان تعارف می‌کردند، برای صرف قلیان پس از گذشت بخشی از مراسم، تعدادی زیادی به صف می‌شدند و به همین خاطر تعدادی بالای قلیان را از سمت چایخانه به داخل مراسم می‌آوردند!

یکی از مکان‌های روضه‌خوانی در منزل حاج علی اکبر ریسمانیان در یزد است که هنوز هم ادامه دارد، مجلس روضه‌خوانی که بیش از ۱۰۰ سال قدمت دارد، در کنار صبحانه و چای، توزیع قلیان نیز در میان شرکت‌کنندگان روضه انجام می‌شد. در یکی از برداشت‌ها برای چرایی استفاده قلیان در هیأت گفته می‌شود که چون در زمان گذشته مردم قوت زیادی برای خوردن نداشتن و مشکلاتی درباره تأمین طعام وجود داشته، این مراسم‌ مانند امروز به پذیرای با شام ختم نمی‌شد، برای همین توزیع قلیان صورت می‌گرفت، در واقع این کار رسمی قدیمی در بین روضه‌خوانی‌های خانگی و قدیمی است.

در این میان تناسب و تطابق معماری سابقه روضه‌خوانی در خانه‌های سنتی و قدیمی ۸۰ سال، ۱۰۰ سال و ۳۰۰ ساله وجود دارد و قاعدتاً بافت این خانه‌ها معماری کاملاً سنتی دارند. تناسب منحصر به فردی نیز بین معماری خانه‌ها و آیین سنتی روضه خوانی وجود دارد، به نوعی که آیین‌ها متناسب با معماری خانه‌ها هستند، این معماری نشان می‌دهد در بسیاری از خانه‌های یزدی در زمان ساخت، نیت برپایی جلسه روضه امام حسین (ع) از همان ابتدا بوده است که این خانه، خانه روضه حسین (ع) است.

این سبک و سیاق در خانه‌های متعددی از جمله خانه مودت، خانه ملک‌زاده در محله شاه ابوالقاسم و خانه عرب‌ها در محله فهادان آنچه نمایان است که از کتیبه‌های گچ بری خانه که منقش به شعرهای محتشم است،‌ می‌توان فهمید که می‌خواستند در این خانه روضه بخوانند. از سه دری‌ها، پنج دری‌ها و از پشت بام برای نشستن بانوان، از تالار برای چایخانه مراسم و از حیات مفروش شده برای نشستن آقایان همه و همه استفاده می‌شود که این خانه، خانه روضه حسین (ع) است.

خانه‌های نسبتا بزرگی که دو در ورودی دارند، از یک در برای ورود هیأت و از در دیگر برای خروج هیأت‌ استفاده می‌‌شود. برخی مراسم‌های عزاداری به نحوی تنظیم می‌شود که با مراسم در نقاط نزدیک با هم تداخل نداشته باشند، از جمله محلات قدیمی در یزد محله دارالشفا، لب خندق و سرپُلک از محلات نزدیک بهم که محله‌های جمع و جوری هستند که در این سه نقطه در ایام دهه اول محرم پنج مکان روضه‌خوانی می‌شود، آن هم؛ خانه اصفهانیان، خانه ریسمانیان، خانه متوسلیان، تیمچه تهرانی و مسجد و حسینیه حاج یوسف.

این پنج مراسم هیچ‌گاه تداخل زمانی نداشته و ندارند و هرگاه شخصی قصد شرکت در هر پنج مراسم را داشته باشد، می‌تواند به تمام این مراسم‌ برسد. (صبح خانه ریسمانیان، اصفهانان، تیمچه تهرانی، عصر خانه متوسلیان، شب هم حسینیه حاج یوسف مراسم است). جالب توجه اینکه در ایام ده‌های گذشته در مراسم خانه ریسمانیان اذان صبح مراسم به پایان می‌رسیده و این موقعیت از زمان که مردم در دل شب، تاریکی سحر از خواب خود می‌زدند و در کمال صداقت، خلوص و سادگی و بی‌ریا در عزاخانه حضور می‌یافتند.

یکی از پر قدمت‌ترین مراسم  روضه خانگی در یزد خانه بی‌بی خانم (فرزند حسن بن زین‌العابدین طحان یزدی) در محله شیخداد است که در ۱۳۲۷ هجری قمری در دوره قاجار برای برپایی مراسم سوگواری امام حسین روضه خانگی و ذکر مصائب حضرت سیدالشهدا (ع) وقف شده است. از نکات قبل توجه که در وقف‌نامه این خانه ذکر شده که روضه‌خوانی در این منزل برقرار شود و طی کردند که اگر بنا به دلایلی یکسال امکان برپایی مراسم عزا در خانه حداقل در حجره یک پستوی خانه این مراسم برگزار شود و اگر باز در آنجا نشد، در پشت بام خانه و در وهله سوم اگر باز این امکان‌ها وجود نداشت مراسم روضه را به مسجد کوفه که داخل محل قرار داشته است، منتقل شود.

آری! سخن از حسینیه بزرگ ایران در شهر یزد است، آنجایی که به «دارالعباده» معروف است و چه زیبا لقبی که نسل جدید یزد میراث‌دار آن خواهند بود. عزاداری که هیچ گاه به «محرم» محدود نیست، بلکه نام و یاد حسین (ع) در دیگر روزهای سال در روضه‌های خانگی پابرجاست، بماند که در دهه اول محرم توریست‌های زیادی به این شهر می‌آیند تا از نزدیک با حضور در عزاداری دسته جمعی یزدی‌ها و آیین‌‌هایی مانند نخل‌‌برداری شور وعشق و ارادت به فرزند بهترین پیامبر خدا را نظاره می‌کنند و شاید روزی آن‌ها هم در زمره محبان حسین (ع) قرار بگیرند.