آسیب شناسی خدمت رسانی ادارات دولتی در اربعین

حجت الاسلام و المسلمین امینی موحد از فعالان فرهنگی و رسانه ای استان خوزستان یادداشتی با موضوع«آسیب شناسی خدمت رسانی ادارات دولتی در اربعین» منتشر کرد که در ادامه قابل مشاهده است:

هر ساله از ابتدا تا بیستم ماه صفر، همزمان با اربعین اباعبدالله الحسین خیل عاشقان حسینی خود را از هر سو به سمت کوی عاشقان، کربلای معلا کشانده و با امام خویش تجدید بیعت می‌کنند و آمادگی خویش را برای جهاد در راه خدا اعلام می‌ کنند. «حضور این جمعیت عظیم از نقاط مختلف دنیا با وجود تهدیدهای تروریستی، پدیده‌ای عظیم و نشان‌دهنده‌ی اوج گرفتن تفکر مبارزه در راه خدا و آمادگی عمومی و همگانی در این راه است.»[1]

در دین اسلام وقتی مسئله‌ای به عنوان علامت و شعار و پرچم دین قلمداد می‌شود، اهمیتش صد چندان می‌شود. امروزه اربعین نمادی است برای تبلیغ سیدالشهدا (علیه‌السّلام) و تبلیغ دین و فداکاری و از خودگذشتگی و «اساساً اهمیت اربعین در آن است که در این روز، با تدبیر الهی خاندان پیامبر(صلّی‌الله‌علیه‌وآله)، یاد نهضت حسینی برای همیشه جاودانه شد و این کار پایه‌گذاری گردید.»[2]

«مردمی بودن» کلیدواژه ماندگاری حماسه اربعین

از طرفی حماسه میلیونی زائران ایرانی اربعین حسینی همه ساله به کانون توجه مردم، رسانه ها و دغدغه مندان تبدیل می شود. جریانی مردمی و قدرتمند که حتی موانعی همچون بیماری کرونا یا گرمای بی سابقه نتوانسته خللی در برپایی آن ایجاد کند.

طبیعتا یکی از عوامل ماندگاری و پویایی این فستیوال بین المللی  را باید روح مردمی برخاسته از اعتقادات قلبی دانست که توانسته حاکمیت های مختلف اعصار مختلف را تحت تاثیر قرار دهد و محور تصمیم گیری های کلان در سطوح بالای دولت ها قرار بگیرد.  آنچه می تواند این کلان برنامه فرهنگی را دستخوش تغییر قرار دهد و از کارکرد اصلی خود دور کند تضعیف مردمی بودن این جریان و تلاش برای دولتی کردن آن است.

با یک نگاه جامع نقش ها در زیارت اربعین حسینی به دو صنف زائر و خادم تقسیم می شود. زائران با ملیت های مختلف و در سنین متفاوت و سلایق گوناگون بخش اصلی و جریان ساز این حماسه را تشکیل می دهند. بدون حضور چشمگیر مردم حضور میلیون ها موکب در طول مسیر اربعین نه تنها جلوه زیبایی ندارد بلکه می تواند برای مخاطب سوال برانگیز هم شود!

اما در حوزه خادمان اربعین باید تاکید کرد که خدمات به دو بخش مردمی و دولتی تقسیم می شود. در بخش خدمات مردمی حضور و هزینه بی مزد و منت توده مردمان عاشق است که زیبایی های این مسیر را دوچندان کرده. از توزیع آب شرب صلواتی تا دوخت کیف و کفش زائران و توزیع غذاهای مختلف همه و همه به جهت پای کار بودن مردم در اربعین حسینی و عشق بازی بانیان با سید و سالار شهیدان زیباست.

ضروری است توجه داشته باشیم که مردمی بودن خدمت به زائران اربعین حسینی نباید بهانه ای برای عدم نقش آفرینی دولت ها در این اتفاق منحصربفرد بین المللی باشد. تسهیل در امر انتقال زوار به عراق، تکمیل و تجهیز زیرساخت هایی همچون ایمنی راه ها، اشراف نهادهای امنیتی جهت تامین زیارت اربعین و ... همه از وظایف دولت هاست.

عملیات اربعین حسینی در سال های متمادی زمانی موفق بوده است که همه دست اندرکاران وظایف خود را بدرستی انجام دهند. با این مقدمه می توان نتیجه گرفت آنچه موجب تضعیف فعالیت های کلان دولت ها در عرصه اربعین می شود حضور ادارات دولتی در خدمت رسانی مستقیم به زائران است! امری که خودم مردم به زیبایی در حال انجام آن بوده و هستند! آسیبی که بازخوردهای آن را کم و بیش از زائران حسینی و خادمین مواکب و یا در شبکه های اجتماعی را دیده و شنیده ایم.

خلا تئوریک در انتقال فرهنگ خدمت رسانی به زائران حسینی

توصیه به پیاده‌روی برای زیارت امام حسین (علیه‌السّلام) و تعدد روایات در این زمینه آن‌قدر فراوان بوده که آیت‌الله اصطهباناتی کتابی در این خصوص به اسم «نورالعین فی المَشی الی زیاره الحسین علیه السلام» یعنی نور دیدگان برای پیاده‌روی بسوی زیارت سیدالشهدا دارند و به ذکر پاداش این حرکت در روایات می‌پردازند.

در این میان همواره افرادی بوده و هستند که با ایثار مسیر زیارت دیگران را هموار کرده، خود را از لقاء ظاهری به حرم محبوب محروم کرده و خدمت به زائرین و راهیان در این مسیر را انتخاب می‌نمایند. تفاوتی هم نمی‌کند، گروهی با انفاق و بذل از اموال - هرچند به حسب ظاهر ناچیز- ، طائفه‌ای با بذل از وقت و آبرو، بخشی با خرج کردن از خود در این راه قدم برداشته‌اند. و مگر می‌شود در آستان مقدس اهل‌بیت (علیهم‌السلام) خدمتی کرد و دیده نشد!!

‌یکی از علما نقل می‌کرد که یک سال تابستان به اتفاق امام خمینی (رضوان‌الله‌تعالی‌علیه) و چند تن از روحانیان به مشهد‌‌ ‌‌مشرف شدیم، در مشهد برنامه‌مان چنین بود که بعد از ظهرها پس از کمی استراحت، به‌‌ ‌‌طور دسته جمعی به حرم می‌رفتیم و بعد از زیارت و نماز و دعا به خانه برمی‌گشتیم. ما‌‌ ‌‌می‌دیدیم که امام دعا را خیلی مختصر می‌خواندند و تنها به منزل برمی‌گشتند و ایوان‌‌ ‌‌منزل را آب و جارو می‌کردند، فرش پهن می‌کردند، سماور را روشن می‌کردند و چایی را‌‌ ‌‌آماده می‌کردند، و وقتی ما از حرم برمی‌گشتیم برایمان چای می‌ریختند. یک روز من از‌‌ ‌‌ایشان سؤال کردم این چه کاری است که شما می‌کنید؟ حضرت امام فرمودند: ‌‌من ثواب‌‌ ‌‌این کار را کمتر از آن زیارت و دعا نمی‌دانم.[3]

فرهنگ خدمت رسانی به زائران حسینی هنوز در مرحله سطحی باقی مانده به نحوی که نگاه رسانه زده برای تولید عکس و فیلم از خدمت به دیگران بر کیفیت خدمت رسانی به زائر سید و سالار شهیدان افزونی می کند. امری که نیاز به فرهنگ سازی گسترده بعنوان بخشی از سبک زندگی ایرانی اسلامی باید به آن توجه کرد. شاید منابر، برنامه های تلویزیونی، تولید کنندگان محتوا در شبکه های اجتماعی و دیگر کنشگران باید بخش عمده ای از نهضت تبلیغ خود را به موضوع جانمایی خدمت به زائرین در منظومه شریعت شیعه توجه ویژه کند. نقش آفرینی مداحان و واعظین برجسته در این مسیر می تواند مثمر ثمر واقع شود. بطور مثال باسم کربلایی در نوحه های اخیر خود برای زائران اربعغین عراقی روی موضوع نماز و حجاب زائران توجه ویژه داشته است.

جنگ بی اصل و اساس نام ها و نمادها در مواکب

حضور ادارات دولتی در جایی مثل مواکب خدماتی مستقر در پایانه های مرزی نه تنها ضرورتی ندارد بلکه موجب تضعیف دیگر مواکب مردمی می شود. این اتفاق زمانی بدتر می شود که آرم ها، لوگوها و نمادهای ادارات عرصه را بر کتیبه ها و حال و هوای اربعین حسینی تنگ می کند. بلوغ خدمات دولتی در ایام اربعین زمانی است که عوامل ادارات، اصل خدمت رسانی را رسیدن به مطلوب بدانند نه نگاه آماری و حجم عملکردسازی! گاهی تقویت مواکب مردمی با تقویت زیرساخت هایی همچون برق رسانی یا تجهیز به تهویه و دیگر لوازم ضروری می تواند روند خدمت رسانی را سریع و با کیفیت تر کند. جالب است نهادهای عراقی هنگام خدمت رسانی در حمل و نقل یا اسکان یا دیگر خدمات جمله ای را روی ماشین یا محل فعالیت نصب می کنند که فلان اداره «تتشرف بخدة زیاره ابی عبدالله الحسین» یعنی اداره فلان مشرف می شود به خدمت زائران اباعبدالله الحسین در ایام اربعین حسینی که نشان از عمق معرفتی موضوع خدمت رسانی به زائران حسینی در ادارات دولتی عراق است.

نگاه موسمی به کلان موضوع زیارت

یکی از ایرادهای اساسی نگاه موسمی به جریان زیارت عتبات عالیات است و گویی تنها زائران اربعین هستند که باید به آنها خدمت رسانی کرد! درحالیکه شاهراه زیارتی را با وجود تسهیلاتی همچون لغو روادید باید بیش از پیش توجه شود و زائران برای زیارت عتبات مقدس دغدغه ای جز حرکت و رسیدن به مقصد نداشته باشند. این موضوع در مسیر نجف به کربلا به وضوح دیده می شود که مواکب نه تنها در اربعین که در نیمه شعبان و دیگر مناسیت ها به زائران خدمت رسانی می کنند. مطمئنا تقویت بنیه زیارت در جامعه، معنویت جامعه را تضمین می کند.

نبود نقشه راه جامع در جامعیت خدمات

وقتی نقشه جامعی از مایحتاج خرد و کلان خدمت رسانی به زائر وجود نداشته باشد بالتبع تقسیم کار بدرستی انجام نمی شود و بسیار دیده شده که در پایانه های مرزی مواکب متعدد کارهای مشابه انجام می دهند و بسیاری از کارهای اسای روی زمین مانده است. بنظر می رسد تهیه نقشه جامعی از نیازمندی های زائران بایستی تهیه شود و دبیران مردمی مواکب بدنبال تقسیم کار بین مواکب باشند تا نقطه ضعفی در امر خدمت رسانی دیده نشود.

[1] دیدار جمعی از مسئولان و فعالان فرهنگی استانهای آذربایجان‌شرقی و قم با رهبر انقلاب ۱۳۹۶/۰۸/۲۲

[2] بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم ۱۳۶۸/۰۶/۲۹

[3] حجت الاسلام والمسلمین سید حمید روحانی؛ در رثای نور؛ (۲۴ تیر ۱۳۶۸)، ص ۱۳