مسجد؛ پایگاه امامت محله

به گزارش روابط عمومی سازمان تبلیغات اسلامی، پنجمین جلسه رویداد «مسجد جامعه پرداز» در بخش اول به موضوع «مسجد؛ پایگاه امامت محله» اختصاص داشت که از سوی حجت‌الاسلام مصطفی اسماعیلی، دستیار رسانه‌ای مدیرعامل بنیاد هدایت ارائه شد. حجت‌الاسلام سیدناصر میرمحمدیان دبیر علمی در این نشست حضور داشت.

حجت‌الاسلام اسماعیلی با اشاره به این‌که در سال‌های اخیر، بسیاری از راه‌حل‌های کلان و دولتی برای رفع مشکلات اجتماعی محله‌ها مطرح شده‌اند، اظهار داشت: این رویکردها معمولاً از بالا به پایین بوده و به دلیل عدم ارتباط مستقیم با مردم، اثربخشی محدودی داشته‌اند. تجربه نشان داده است که مسائل اجتماعی، وقتی در دل محله و به وسیله‌ خود مردم مدیریت می‌شود، پایدارتر و کارآمدتر حل می‌شوند.

وی تصریح کرد: جامعه‌ای که ساختارهای کوچک و زنده‌ای در دل خود نداشته باشد، نمی‌تواند یک اجتماع منسجم و قوی بسازد. اینجاست که ضرورت حل مسئله‌ها به‌صورت محله‌محور آشکار می‌شود.

دستیار رسانه‌ای مدیرعامل بنیاد هدایت خاطرنشان کرد: همه ما تجربه کرده‌ایم که وقتی در یک محله مشکلی رخ می‌دهد، مردم به دنبال یک فرد معتمد، یک راهبر و یک محور می‌گردند که بتواند میان آن‌ها ارتباط ایجاد کند، مشکلات را بشناسد و برای آن‌ها چاره‌ای بیندیشد. اما آیا این نقش را باید به دست نهادهای اداری و سازمان‌های رسمی سپرد؟ مگر ما ادارات و نهادهای مختلفی نداریم؟ پس چرا همچنان محله‌های ما دچار بحران‌اند؟

حجت‌الاسلام اسماعیلی چند پرسش مهم در این زمینه مطرح کرد و گفت: آیا یک محله، بدون یک راهبر اجتماعی می‌تواند سر و سامان بگیرد؟ آیا می‌توان یک جامعه کوچک را بدون یک هدایت‌گر دلسوز اداره کرد؟ یا باید پذیرفت که در دل هر اجتماع، یک هویت محوری و یک راهبر لازم است تا میان مردم اعتماد ایجاد کند، ارزش‌ها را زنده نگه دارد و چراغ راهی برای پیشرفت باشد؟

نظریه‌های رقیب الگوی امامت و نقد آن‌ها

وی با اشاره به نظریه‌های رقیبی که در این زمینه وجود دارد به نقد هر یک از آن‌ها پرداخت و بیان داشت: برخی معتقدند که مدیریت مسائل محلی باید کاملاً بر عهده نهادهای رسمی مانند شهرداری، شورای شهر، فرمانداری و پلیس باشد و نهادهای مذهبی نباید در امور اجتماعی محله دخالت کنند. اما تجربه نشان داده که ساختارهای دولتی، به دلیل بروکراسی و فاصله از زندگی روزمره مردم، نمی‌توانند مشکلات محلی را به‌سرعت و با کیفیت حل کنند. مردم معمولاً برای مسائل کوچک و بزرگ خود به یک چهره‌ مورد اعتماد نیاز دارند، نه یک اداره‌ی پر از فرم‌های اداری!

دستیار رسانه‌ای مدیرعامل بنیاد هدایت، مدیریت اجتماعی محله از طریق مراکز فرهنگی و اجتماعی را یکی دیگر از دیدگاه‌هایی دانست که در این زمینه وجود دارد و گفت: برخی می‌گویند که مسجد دیگر ظرفیت لازم برای رهبری اجتماعی را ندارد و بهتر است این نقش را به مراکز فرهنگی، سمن‌ها (NGOها)، خانه‌های فرهنگ، یا مجتمع‌های آموزشی بسپاریم. مراکز فرهنگی و سمن‌ها هرچند مفیدند، اما معمولاً وابسته به بودجه و حمایت‌های دولتی هستند. در مقابل، مسجد به عنوان یک نهاد مستقل و ریشه‌دار، همیشه در کنار مردم باقی می‌ماند و هویت دینی و اجتماعی را همزمان تقویت می‌کند.

حجت‌‌الاسلام اسماعیلی وجود رهبر اجتماعی محله بدون وابستگی به دین، را سومین مدل رقیب در عرصه محله‌محوری عنوان کرد و اظهار داشت: برخی پیشنهاد می‌دهند که به جای یک امام محله، یک چهره فرهنگی، ریش‌سفید محله، یا یک معتمد مسئول هماهنگی امور اجتماعی شود. اما باید بداینم که نقش امام محله فقط مدیریت اجتماعی نیست؛ بلکه یک بعد معنوی و دینی نیز دارد که هیچ‌کس جز یک شخصیت روحانی توان اجرای آن را ندارد.

وی افزود: روحانیت در تاریخ اسلام، همواره مسئولیت هدایت فکری و معنوی مردم را برعهده داشته و دارای مشروعیت دینی و مردمی است. سؤال مهمی است! چرا یک فرد روحانی؟ چرا این نقش را به یک شخصیت فرهنگی یا یک فرد معتمد محله نسپاریم؟ امام جماعت، علاوه بر هدایت معنوی، مسئول تربیت اجتماعی، انسجام فرهنگی و حل اختلافات محله است. این نقشی است که در طول تاریخ، به‌عنوان یک مسئولیت محوری برای روحانیت تعریف شده است.

امامت در طول تاریخ

دستیار رسانه‌ای مدیرعامل بنیاد هدایت، تاریخ امامت پرداخت و گفت: امامت همواره در طول تاریخ، نقش محوری در هدایت و مدیریت جوامع داشته است. از صدر اسلام تا دوران غیبت، پیوسته افرادی بودند که مسئولیت هدایت مردم را بر عهده می‌گرفتند و میان امت و امامان ارتباط برقرار می‌کردند.

نقش کارگزاران در زمان پیامبر(ص)، نظام وکالت در دوران ائمه(ع)، تداوم امامت در دوران غیبت، امامت محلی در دوران معاصر از جمله موضوعاتی بودند که حجت الاسلام اسماعیلی به توضیح اجمالی درباره هریک از آن‌ها پرداخت و بیان داشت: در عصر حاضر، مفهوم امام محله به‌عنوان امتداد همان زنجیره هدایت، اهمیت بسیاری دارد. امامت محلی یعنی وجود یک رهبر دینی و اجتماعی در هر محله که بتواند نیازهای دینی، تربیتی، اجتماعی و فرهنگی مردم را مدیریت کند. همان‌گونه که در طول تاریخ، امامان معصوم(ع) از طریق وکلا و نمایندگان خود، جامعه را هدایت می‌کردند، امروز نیز امام محله می‌تواند این نقش را در مقیاسی کوچک‌تر ایفا کند.

نقد کاهش نقش مسجد به یک فضای صرفاً عبادی

وی تقلیل نقش مساجد به عنوان یک فضای صرفا عبادی را یکی از دیدگاه‌های رهزن در این عرصه برشمرد و گفت: برخی بر این باورند که مسجد باید فقط به عنوان یک مکان عبادی باقی بماند و از ورود به مسائل اجتماعی، مدیریتی و فرهنگی پرهیز کند. چرا یک مرکز خدماتی یا مکانی عمومی‌تر برای این نقش در نظر نگیریم؟ چرا مسجد، که شاید برخی تصور کنند محدود به کارکرد عبادی است؟

دستیار رسانه‌ای مدیرعامل بنیاد هدایت در رد این نگاه تأکید کرد: اگر مسجد را فقط به عبادت محدود کنیم، نقش اصلی آن در انسجام اجتماعی از بین می‌رود. در صدر اسلام، مسجد محل تصمیم‌گیری‌های مهم اجتماعی و سیاسی بود. امروز نیز مسجد، تنها مکان فراگیر و پذیرفته‌شده‌ای است که ظرفیت تبدیل‌شدن به پایگاه امامت محله را دارد. اگر مسجد را از این نقش تهی کنیم، آن را به یک ساختمان عبادیِ بی‌جان تقلیل داده‌ایم.

جایگاه مسجد در اسلام

حجت‌‌الاسلام اسماعیلی با استناد به روایاتی از معصومین به تبیین جایگاه مسجد پرداخت و گفت: مسجد، خانه خدا، مرکز تربیت اجتماعی، پایگاه مقاومت، کانون اثرگذاری فرهنگی است. مسجد، در فرهنگ اسلامی، مرکز همه‌ی امور اجتماعی، فرهنگی و تربیتی بوده است. پیامبر اکرم(ص) مسجد را نه‌فقط برای عبادت، بلکه برای مدیریت اجتماعی، حل مشکلات مردم و تنظیم امور جامعه بنا کرد. همچنین در طول تاریخ، هرگاه ظلم و ستمی بوده، مسجد پایگاه اصلی مقاومت و بیداری مردم شده است.

امام جماعت نه، امام محله!

وی مسجد، امام و مردم را سه‌گانه‌ای دانست که لازمه تحقق مدل امامت ـ امت است و اظهار داشت: امام کسی است که دغدغه‌ مردم را دارد، به حل مشکلات محله می‌اندیشد، جوانان را هدایت می‌کند، از مستضعفین حمایت می‌کند و در کنار مردم زندگی می‌کند. اگر مسجد، امام و مردم کنار هم قرار بگیرند، یک جامعه‌ متعالی شکل خواهد گرفت؛ جامعه‌ای که در آن، دین و زندگی از هم جدا نیستند، ایمان و عمل یکی هستند و مسجد، فقط محل نماز خواندن نیست، بلکه قلب تپنده‌ محله است.

دستیار رسانه‌ای مدیرعامل بنیاد هدایت در پاسخ به این شبهه که مگر عنوان «امام» اختصاص به معصومین ندارد؟ به آیه ۵۵ سوره مائده و آیه ۱۲۸ سوره توبه استناد کرد و گفت: در تاریخ شیعه، همیشه میان امام معصوم و مردم، شبکه‌ای از نمایندگان و واسطه‌ها بوده است که وظیفه‌ی هدایت، تربیت و ارتباط با مردم را بر عهده داشته‌اند. در عصر غیبت نیز این شبکه وجود دارد. امروز، در مقیاس محلی، این نقش را امام محله ایفا می‌کند.

حجت‌الاسلام اسماعیلی در جمع‌بندی بحث تأکید کرد: امروز اگر می‌خواهیم جامعه‌ای پویا و زنده داشته باشیم، باید مساجد را دوباره احیا کنیم. این احیا، تنها با یک امام جماعت که صرفاً نماز اقامه کند، ممکن نیست. ما به «امام محله» نیاز داریم؛ کسی که هدایت‌گر باشد، رهبری اجتماعی کند و مسجد را به پایگاه امامت محله تبدیل کند. پس بیایید مسجد را به جایگاه واقعی‌اش برگردانیم؛ همان قرارگاهی که در آن، هدایت، تربیت و مدیریت اجتماعی به هم گره می‌خورد.

بخش دوم پنجمین جلسه رویداد «مسجد جامعه پرداز» به موضوع «مسجد و نهضت رسانه‌ای» اختصاص داشت که از سوی حجت‌الاسلام محمدمهدی تجریشی معاون فرهنگی، اجتماعی و امور محتوایی مرکز ملی فضای مجازی ارائه شد. حجت الاسلام سیدناصر میرمحمدیان دبیر علمی و دکتر محمدمحسن دوباشی مدیرعامل ستاد پیشرفت جامع منطقه‌ای و سیدحسام حسینی مدیرکل ارتباطات و رسانه حوزه هنری نیز به عنوان اساتید این نشست حضور داشتند.

حجت‌الاسلام تجریشی کار پیامبر(ص) را رسانه دانست و اظهار داشت: نبی وظیفه ابلاغ و رساندن پیام الهی را بر عهده داشته است؛ بنابراین اساسا اسلام به رسانه گره خورده است. از سوی دیگر مسجد پایگاه اسلام و به تعبیر حضرت امام(ره) سنگر است. در صدر اسلام همه چیز از مساجد صادر می‎شد؛ محل قضاوت، بسیج کردن مردم، تشکیل سپاه و حرب.

وی با اشاره با آیات ۱۸ و ۱۹ سوره توبه، گفت: آباد کردن مسجد به آن است که در مسیر جهادی که لازم است مردم را بسیج کنیم و به آن بها و برکت بدهیم. در زمان خود پیامبر(ص) یکی از مصادیق واضح جهاد از بستر مساجد، فضای رسانه‌ای آن بود. این‌که یک منبری داشتند و فردی بر روی آن می‌ایستاد و در مدح پیامبر(ع) شعر می‌خواند؛ در آن زمان شعر مصداق بارز رسانه بود.

معاون فرهنگی، اجتماعی و امور محتوایی مرکز ملی فضای مجازی با تأکید بر جنگ رسانه‌ای، جنگ فرهنگی و شناختی، گفت: همان‌طور که مسجد در انقلاب اسلامی مردم را پای کار آورد، امروز نیز با حضور مردم و مؤمنین در فضای مجازی این مسئله حل خواهد شد. مسجد جایی است که این مؤمنین برای ذکر خدا اجتماع کرده و با یکدیگر نسبت و پیوند ولایی برقرار می‌کنند.

حجت‌الاسلام تجریشی به ضرورت شکل‌گیری رسانه جبهه حق در مساجد اشاره کرد و گفت: تفاوت این‌که چنین رسانه‎ای در مسجد یا بیرون آن باشد، در این است که رسانه‌ای که در بیرون شکل می‌گیرد با این‌که توسط مسلمانان راه اندازی شده اما همان محتوای غربی را با تفاوت جزئی منتشر می‌کند؛ اما ما می‌توانیم بر پایه «قول ثابت» رسانه خود را در مسجد شکل دهیم و جهاد رسانه‌ای داشته باشیم.

وی مبنای رسانه‌های غربی را غفلت مردم از پیام رسول عنوان کرد و بیان داشت: بر اساس آیه آخر سوره جمعه، رسانه آن زمان کاری کرد که مردم لهو و تجارت را ببینند و پیامبر را در حالی که مشغول خطابه و تبیین بود رها کنند.

معاون فرهنگی، اجتماعی و امور محتوایی مرکز ملی فضای مجازی در تبیین مبنای رسانه جبهه حق که باید در پایگاه مساجد شکل بگیرد، گفت: این رسانه باید بتواند کلام و گفتار متفاوت توحیدی اسلام و انقلاب اسلامی را به دنیای امروز برساند. یعنی بر اساس سوره توبه تعدادی باید از هر قشری از جامعه و محله کوچ کنند، این قول ثابت را بفهمند و سپس رجعت کند در میان قوم خود و در همین فضای مجازی برای آن‌ها حرف بزد و انذار کند و حرف متفاوت انقلاب اسلامی را به زبان خودشان به آن‌ها برساند.