مسجد جامعه‌پرداز؛ سلول بنیادین محله

به گزارش روابط عمومی سازمان تبلیغات اسلامی، بخش اول هفتمین جلسه رویداد «مسجد جامعه پرداز» به موضوع «مسجد جامعه‌پرداز؛ نسل سوم مسجد» اختصاص داشت که از سوی حجت‌الاسلام مصطفی عباسی یکی از راهیاران بنیاد هدایت ارائه شد. حجت‌الاسلام سیدناصر میرمحمدیان دبیر علمی و سعید سعادتی معاون راهبردی قرارگاه حضرت بقیه الله(عج) نیز به عنوان استاد این نشست حضور داشتند.

حجت‌الاسلام عباسی در توضیح اصطلاح «نسل سوم مسجد» اظهار داشت: سه نسل احیاگر مسجد در تاریخ معاصر داشتیم؛ دهه اول انقلاب خصوصاً در دهه ۶۰ یک دوره فوق العاده طلایی از مسجد داشتیم که واقعاً توقع مردم این بود که بسیاری از این کارکرده‌ها در مسجد ارائه بشود، بسیاری از خدمات در مسجد ارائه بشود؛ این دوره شکوفایی مساجد بود. امنیت محلات توسط مردم و بسیج مردمی با محور مساجد تأمین می‌شد؛ مسجد آموزش‌های نظامی و آموزش‌های علمی در مساجد انجام می‌شد.

وی با اشاره به انواع خدمات اجتماعی گوناگونی که از طریق مساجد ارائه می‌شد، گفت: رسیدگی به نیازمندان، خیریه‌ها در مساجد بود؛ آموزش‌های سیاسی در مساجد بود، بسیاری از کارکردهای تربیتی فرهنگی برعهده مساجد بود.

راهیار بنیاد هدایت دهه ۷۰ را دوره افول مسجد خواند و یادآور شد: در این دوره مسجد از رونق و شکوفایی افتاد و بسیاری از کارکردهای مسجد غیرفعال و تضعیف شد؛ چون در دهه ۷۰ تفکر نظام دیوان سالاری در کشور ما حاکم شد. نظام دیوان سالار در مقابل کارکردهایی که مسجد داشت، ظرفیت‌های موازی تعریف کرد؛ مثلاً در مقابل کارکرد فرهنگی مسجد، فرهنگسرا را تأسیس کرد و مردم را ترغیب کرد که اگر می‌خواهید کار فرهنگی انجام بدهید در فرهنگسراها فعال شوید.

حجت‌الاسلام عباسی مؤسسات تربیتی را به عنوان یکی دیگر از مجموعه‌های موازی مسجد نام برد و گفت: به این ترتیب کارکرد تربیتی مساجد تضعیف شد؛ همچنین برای فعالیت‌های قرآنی نیز مؤسسات قرآنی و کانو‌های قرآن تأسیس شدند. مؤسسات خیریه برای رسیدگی به نیازمندان راه اندازی شد و حتی در دوره دهه ۷۰ متأسفانه بسیج هم در بسیاری از مساجد به لحاظ فیزیک و ساختاری جدا شد در قالب پایگاه مقاومت یک ساختمان جدایی برای خودش ساخت.

وی دهه ۸۰ را آغاز نسل دوم شکوفایی و احیای مساجد دانست و خاطرنشان کرد: در آن زمان تعداد از عقلا گفتند که ما در یک دوره طلایی بودیم، مساجد خیلی فعال بودند، خیلی کارکردهای مفیدی داشتند که به نفع نظام بود اما اکنون مساجد شکوفایی خود را از دست دادند؛ بنابراین نسبت به آینده اسلام، مکتب و نظام اسلامی احساس خطر کردند و به فکر بازیابی و رونق مجدد مساجد افتادند.

راهیار بنیاد هدایت افزود: بنا شد برای رسیدن به این مهم همان کارکردها دوره شکوفایی را فعال کنند. آیت الله موسوی جزایری در خوزستان ایده‌ای ارائه کرد و مهمترین کارکرد مسجد را کارکرد تربیتی قرار داد؛ مساجد اهواز این ایده را به صورت پایلوت به خوبی اجرا کردند و خیلی سریع این ایده در سراسر کشور اجرا شد. اوج این کارکرد تربیتی در حلقه صالحین بود که پس از فتنه ۸۸ شکل گرفت تا برای انقلاب، نیروسازی کنند.

حجت‌الاسلام عباسی دهه ۹۰ را برهه افول مجدد مساجد عنوان کرد و گفت: اوایل دهه ۹۰ به دلیل وضعیت‌ اجتماعی خاصی که پیش آمد، تهاجم فرهنگی و مشکلات معیشتی، مخاطبین و مشتریان کارهای تربیتی مسجد کم شد و مسجد از آن رونق خودش افتاد.

بخش دوم هفتمین جلسه رویداد «مسجد جامعه پرداز» به موضوع «مسجد و اکران محصولات فرهنگی» اختصاص داشت که از سوی سید نیاکی مدیر اکران سیار مؤسسه بهمن سبز سازمان سینمایی سوره ارائه شد. حجت الاسلام سیدناصر میرمحمدیان به عنوان استاد و دبیر علمی این نشست حضور داشت.

نیاکی به توضیحاتی درباره اکران سیار و نسبت اکران سیار در مساجد کشور پرداخت و اظهار داشت: مسئله اکران را از یک نقطه شروع به نام «زنجیره توزیع» شروع می‌کنم؛ موضوع اکران به تنهایی خیلی موضوع مهمی نیست چراکه ما اولویتی داریم به اسم زنجیره توزیع.

وی با بیان این‌که زنجیره توزیع چندانی برای محصولات فرهنگی در کشور وجود ندارد، به توضیح این اصلاح پرداخت و گفت: یعنی این‌که اگر شما یک کتاب، مستند و یا فیلم داستانی ساخته‌اید، فکر کنید که این محصول در چه زنجیره‌ای در کشور باید پخش بشود تا به دست مخاطب هدف برسد.

اهمیت اکران سیار

مدیر اکران سیار مؤسسه بهمن سبز در پاسخ به این‌که چرا اکران سیار مهم است؟ بیان داشت: اهمیت آن به این جهت است که ما داریم درباره یک قالبی صحبت می‌کنیم به نام قالب فیلم سینمایی؛ فیلم سینمایی در نسبت با مدیوم‌های دیگر هنری مثل کتاب، تئاتر، عکاسی و هنرهای تجسمی، برای مخاطب مدیوم جذاب تری است یعنی اگر شما امروز به یک نوجوان ۱۲ ساله بگویید بیا باهم یک فیلم ببینیم احتمالاً با شما همراه می‌شود تا این‌که از او بخواهیم باهم کتاب بخواینم.

نیاکی به ارائه توضیحی درباره ساختار توزیع سینمای کشور کشور پرداخت و گفت: در کشور ما ساختار توزیع فیلم سینمایی در پرده‌های سینماست؛ در کشور بالغ بر ۴۰۰ الی ۵۰۰ سالن سینما داریم. بر اساس آمار فروش فیلم در سینمای ایران، طی دو سال اخیر تقریبا ۶۰ درصد فروش در شهر تهران رقم خورده است؛ شش شهر مهم کشور یعنی تهران، قم، مشهد، کرج، شیراز و اصفهان نزدیک به ۹۰ درصد فروش سینمای ایران را به خود اختصاص داده‌اند.

وی افزود: یعنی امروز اگر کارگردانی که فیلمی از شهید باکری ساخته را بخواهد در ایلام پخش کند، مخاطبی ندارد چون استانی مثل ایلام یا سیستان و بلوچستان یک سینمای نیمه فعال دارند؛ ما که یک محصول فرهنگی را تولید کردیم، چه نوع مواجهه‌ای با این مسئله داریم؟

مدیر اکران سیار مؤسسه بهمن سبز خاطرنشان کرد: یادم می‌آید اوایل دهه ۹۰ یکی از آرزوهای ما این بود که یک فیلم از یک شهید را روی پرده سینما ببینیم، خدا را شکر اکنون با فعالیت افراد هنرمند در سازمان‌های مختلف، چه سازمان اوج، چه بنیاد روایت فتح، چه بنیاد فارابی در جشنواره گذشته چندین و چند اثر خوش ساخت راجع به شهدا و موضوع دفاع مقدس داشتیم.

اکران سیار؛ راهکاری برای تشکیل زنجیره توزیع

نیاکی با اشاره به فیلم حضرت موسی(ع)، گفت: این فیلم و موضوع‌های تاریخ اسلام باید در چه چرخه‌ای و چه ساختاری قرار بگیرد که در جغرافیای کشور دیده بشود؟ آیا اکنون مردم ایلام به عنوان مثال در فلان روستا اگر فردی تیزر حضرت موسی(ع) را در تلویزیون دید بخواهد ببیند می‌تواند، نه چرا چون پرده سینما وجود ندارد اگر پرده سینما هم وجود داشته باشد هزینه‌ای که متقبل می‌شود زیاد است؛ خانواده چهار یا پنج نفره در روستا یا شهرستان بخواهد سینما برود، چقدر باید هزینه کند؟ بنابراین اکران سیار یک راهکار ایجابی است برای شکل دهی زنجیره توزیع.

وی ادامه داد: البته نه فقط زنجیره توزیع فیلم سینمایی بلکه زنجیره توزیع همه آثار فرهنگی هنری تشکیل می‌شود. در بدنه اکران سیار با تلاشی که همه گروه‌های اکران انجام دادند از جمله دوستان ما در شبکه اکران عمار، شبکه اکران انجمن سینمای جوان، تشکل‌های مردمی مثل دوستان مسجدی و همین بچه‌های کانون مساجد، سال گذشته بالغ بر یک میلیون و صد هزار مخاطب در چرخه اکران سیار داشتیم.

مدیر اکران سیار مؤسسه بهمن سبز یادآور شد: فیلم قلب رقه، فیلمی است که درباره شهدای مدافع حرم ساخته شده است؛ در زنجیره سینمایی کشور ۲۵۰ هزار مخاطب داشت و در زنجیره اکران سیار کشور نیز به همین میزان مخاطب داشت.

نیاکی با ارائه آماری دیگر از اکران سیار، گفت: ایران نزدیک بر ۱۴۰۰ تا ۱۵۰۰ شهر دارد، در هزار شهر مردمش حداقل یک تجربه اکران سیار را داشتند اتفاقی که در سینما نمی‌افتد، چرا؟ چون همان‌طور که گفتم ۹۰ درصد فروش و مخاطب سینمای ایران در پنج شش شهر رقم می‌خورد پس به طبع آثاری هم که تولید می‌شود متناسب با ذائقه همین پنج شش شهر است.

وی در پاسخ به این پرسش که چرا این‌قدر فضای فیلم‌های ما تهرانیزه شده و فضای روابط خانوادگی شبیه خانواده‌های تهرانی است؟ اظهار داشت: طبیعی است؛  اگر هر روز غالب افرادی که به بقالی مراجعه می‌کنند پاکت شیر بخرند، مغازه‌دار بیشتر قفسه‌ها را از پاکت شیر پر می‌کند چون همه مشتریان شیر می‌خواهند؛ وقتی ۶۰ درصد فروش سینمای کشور در تهران رقم می‌خورد به طبع کسی هم که فیلم تولید می‌کند متناسب با دغدغه‌های آن جغرافیایی که فیلمش فروش دارد فیلم تولید می‌کند.

آثار اکران سیار بر سینمای کشور

مدیر اکران سیار مؤسسه بهمن سبز با طرح این سؤال که اکران سیار چه کمکی به سینمای کشور می‌کند؟ گفت: اولین کمک این است که اثرگذاری‌اش را در چرخه تولید اعمال می‌کند یعنی مخاطبی که دغدغه‌هایش دیده نمی‌شود، مورد توجه قرار می‌گیرد. مخاطبی که در روستای فلان جا مشکل آب دارد مسئله‌اش در سینمای ایران دیده نمی‌شود، چرا؟ چون فیلم برای مخاطبی تولید می‌شود که به سینما می‌رود و فیلم می‌بیند.

نیاکی تصریح کرد: اکران سیار یک واسطه بین تولید کننده و جایی است که فیلم در آنجا پخش می‌شود؛ وقتی کارگردان یا تهیه کننده بداند که فیلمش ۲۰۰ هزار نفر، ۴۰۰ هزار نفر، ۵۰۰ هزار نفر در فلان جغرافیای کشور مخاطب دارد، طبیعتا جغرافیای آنجا را مطالعه می‌کند و فیلمی متناسب با آن جغرافیا را تولید می‌کند؛ نگاهی فرا تهران به آن‌ها می‌دهد یعنی توجه می‌کنند که خارج از تهران مردم ما چه مسائلی دارند؟ چه آدابی دارند؟ چه فرهنگی دارند؟ چه رسومی دارند؟

وی با تأکید بر این‌که اکران سیار به زنجیره رویدادهای فرهنگی در کشور نیز کمک می‌کند، گفت: به عنوان مثال در هفته دفاع مقدس، فیلم قلب رقه در مساجد اکران شد؛ تقریبا ۵۰ تا ۶۰ هزار مخاطب داشتیم. امام جماعت و کنشگری که در مسجد فعالیت فرهنگی می‌کند دنبال ابزار و بهانه است برای جمع کردن آدم‌ها و بهترین وسیله‌اش امروز فیلم و چرخه اکران سیار است؛ این کار جمع شدن بچه‌ها و نوجوانان و جوانان را در مسجد تسهیل می‎کند؛ ۵۰ الی ۶۰ نفر به بهانه هفته دفاع مقدس، به بهانه ۲۲ بهمن، به معنای اعتکاف  دور هم جمع می‌شوند و آن فعال فرهنگی، در کنار جلسه نقد و بررسی فیلم، کار فرهنگی خود را انجام می‌دهد.

مسجد؛ بستری مناسب برای شکل‌گیری زنجیره توزیع محصول فرهنگی

مدیر اکران سیار مؤسسه بهمن سبز با اشاره به جایگاه مهم مسجد در اکران سیار، بیان داشت: در ایران بزرگ‌ترین زنجیره‌ای که در همه شهرها و در همه روستاها محل رجوع مردم است و به آن دسترسی دارند مسجد است؛ یعنی ما هیچ جای دیگه مثل مسجد نداریم که در پراکندگی جغرافیایی کشور توزیع شده باشد؛ پس مسجد بستر مناسبی است برای شکل گیری این زنجیره توزیع محصول فرهنگی.

نیاکی گفت: سال گذشته از این یک میلیون و صد هزار مخاطب، حدود ۳۰ الی ۴۰ درصد مخاطبان ما در مساجد شکل گرفتند؛ یعنی حدود ۳۰۰ الی ۴۰۰ هزار نفر مخاطب در مساجد رفتند و این فیلم‌ها را دیدند. اولین تأثیری که مسجد دارد این است که می‌تواند از این فضایی که در حال حاضر فقط برای نماز جماعت استفاده می‌شود و در ساعات دیگر بسته است، بیشتر استفاده شود.

وی اذعان داشت: طیف جدیدی از مخاطبان ما با رسانه‌های جدید، با فضای مجازی، با فیلم‌های سینمایی در ارتباط هستند و دنبال بهانه و ابزار می‌گردند. امروزه به همت کنشگران فرهنگی هنری ما در سازمان‌ها و نهادهای مختلف به محصول رسیده‌اند؛ یعنی ما همین امسال حداقل ۲۰ فیلم سینمایی داریم که وارد چرخه اکران شده است مثلاً فیلم «پیش‌مرگ» که درباره شهید قهاری است یا فیلم حضرت موسی(ع) یا فیلم شهید صیاد شیرازی اکران شد؛ در همین دو سه ماه پیش‌رو ما فقط سه فیلم در تراز فیلم‌های خوش ساخت سینمای ایران داریم که وارد چرخه اکران می‌شود.

دقت در تولید و انتخاب فیلم‌هایی که در مسجد اکران می‌شوند

مدیر اکران سیار مؤسسه بهمن سبز به نحوه تعامل با مساجد اشاره کرد و گفت: ما خدماتی در فضای اکران داریم و مساجد نیز برای شکل گیری کارهای فرهنگی‌شان به بسترهایی نیاز دارند؛ ما تیم‌های اکران کننده که دغدغه زنجیره توزیع را داریم به مساجد وصل می‌شویم و با این کار نیازهای هر دو طرف پوشش داده می‌شود.

نیاکی با ابراز گلایه از مساجدی که در زمینه اکران سیار همکاری نمی‌کنند، اظهار داشت: بخشی از مساجد متأسفانه به دلیل ساختارهای سنتی که در آن‎ها حاکم است و یا مسائلی دیگری جنس کارهایشان روتین است و نسبت به کارهای جدیدتر یک مقاومتی دارند. مثلاً می‌گویند که مسجد جای اکران فیلم نیست و باید برویم در همان سینما فیلم ببینیم.

وی با تأکید بر این‌که فیلم‌های مناسب اکران مساجد به دقت انتخاب می‌شوند، گفت: فیلمی که موسیقی مناسبی ندارد را هیچ وقت به مسجد پیشنهاد نمی‌دهیم؛ مثلاً فیلم «اخت الرضا» درباره حضرت معصومه(س) است؛ این فیلم اساسا برای توزیع در مساجد ساخته شد و همه موارد هم رعایت شده بود. وقتی فیلمی می‌تواند در بستر اکران‌های مساجد ۵۰۰ هزار تا مخاطب داشته باشد چرا باید ۱۰۰ هزار نفر ببینند؟!

چرخه اقتصادی اکران سیار برای مساجد

مدیر اکران سیار مؤسسه بهمن سبز از تشکل‌هایی که با مسجد مرتبط هستند خواست که این مسائل را جدی بگیرند و با اشاره به چرخه اقتصادی این کار، ابراز داشت: سال گذشته بالغ بر۲٫۵ میلیارد تومان درآمد حاصل از اکران‌های مسجدی بود که به ‌آن‌ها کمک کرد؛ یعنی یک فعال فرهنگی در مسجد مسئله‌اش این بود که برای نوجوانان جایزه و هدیه بخرد یا آن‌ها را به اردو ببرد، یک فیلم را اکران می‌کرد و چرخه اقتصادی رقم می‌زد و درآمد آن را برای کار فرهنگی و نوجوانان مسجد هزینه می‌کرد.

نیاکی با اشاره به نحوه تجهیز کردن مساجد برای اکران سیار، گفت: گاهی در یک روستایی ممکن است حتی سیستم صوتی هم نداشته باشد؛ به عنوان مثال حوزه اسلام شهر امسال یک سالن داشتند که هیچ امکاناتی نداشت. از ابتدای امسال شروع به فعالیت کردیم  و کم کم از پول همین اکران‌ها، صندلی خریدند، برای تهیه پرده نمایش خیر پیدا کردند، سیستم سرمایش و گرمایش خریداری شد و بعد از ۸ ماه ۹ ماه، الان یک سالن مجهز دارند که هفته‌ای دو سه بار اکران فیلم دارند و نزدیک به ۱۲ هزار نفر مخاطب در این سالن به تماشای فیلم نشستند.