مرور مسیر حرکت نهضت ملی «زندگی با آیه‌ها» به روایت دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی کشور

به گزارش روابط عمومی سازمان تبلیغات اسلامی، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر انقلاب اسلامی در خطبه اول نماز عید سعید فطر، ماه رمضان امسال را موقعیتی سرشار از معنویت دانستند و مواردی از مصادیق آن را ذکر کردند؛ «امسال بحمدالله ماه رمضان غنی و سرشار از معنویّتی داشتیم؛ در این ماه رمضان رواج قرآن به طور روشنی محسوس بود؛ تلاوت قرآن، جزءخوانی قرآن، تأمّل در آیات قرآن؛ رواج انفاق و سفره‌های افطار در مساجد، در حرمها، در خیابانها، در مراکز عمومی؛ حضور در مجالس دعا، حضور پُرشور، حضور متراکم ــ بخصوص جوانها ــ در مجالس دعا و مناجات و تضرّع و توسّل، امسال بحمدالله در ماه رمضانی که گذشت کاملاً محسوس بود؛ همه‌ی قشرها با همه‌ی ظواهر در این مراسم شرکت کردند، بهره بردند، دعا کردند، با خدای متعال حرف زدند، از خدا خواستند، به خدای متعال توکّل کردند، بهره‌ی زیادی بردند؛ «هنیئاً لارباب النّعیم نعیمهم.» 

در کنار برنامه‌های متنوع قرآنی در کشور، بارزترین حرکت، نهضت ملی «زندگی با آیه‌ها» بودکه همراه با برنامه موفق و پرمخاطب «محفل»، بسیار دیده شدند. حجت‌الاسلام سیدمصطفی حسینی، دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی کشور و نماینده ولی فقیه در استان زنجان، به همین مناسبت در یادداشتی که در اختیار دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی سیدعلی خامنه‌ای گذاشته شد، به تشریح ابعاد گوناگون این نهضت هم‌افزای ملی پرداخت که برای بهره‌گیری بیشتر، بخش‌هایی از مهم‌ترین قسمت‌های آن را مرور می‌کنیم.

  نهضت ملی زندگی با آیه‌ها چیست؟

نهضت ملی «زندگی با آیه‌ها» تلاشی است برای پاسخ به مطالبه بلند رهبر انقلاب که مورد تأیید و تمجید ایشان نیز قرار گرفته است؛ آنجا که ایشان در دیدار با جامعه قرآنی کشور تأکید فرمودند: «باید کاری بکنیم که مفاهیم قرآنی در جامعه اسلامی تبدیل بشود به مسلمات فکری، به رایج‌ترین افکار مشترک و گفتمان‌های عمومی بین همه قشرهای مردم.» (7 اردیبهشت 1396) و در دیدار رمضانی امسال با قرآنی‌ها نیز فرمودند: «هزاران عنوان و مطلب و سرفصل در قرآن وجود دارد که این‌ها می‌تواند تبدیل بشود به معارف فکریِ عامه مردم. ... [آن وقت] سواد قرآنی مردم بالا می‌رود و آن‌جوری فکر می‌کنند که قرآن دستور داده.» (12 اسفند 1403) هدف نهضت این است که با همدلی، همفکری و همکاری همه ظرفیت‌های مردمی و حاکمیتی، آیات منتخب ناظر به موضوعات کاربردی و مورد نیاز امروز نهضت اسلامی، برای عموم افراد جامعه، خصوصاً نوجوانان و جوانان، متناسب با نیاز و سلیقه ایشان به صورت گسترده و مؤثر تبیین گردد، تا آن‌ها را بخوانند، حفظ کنند، بفهمند و در زندگی خود به کار گیرند. به لطف الهی و با همکاری نهادهای مختلف، این حرکت به یک جریان مردمی و ملی تبدیل شده و توانسته است تأثیر قابل‌توجهی در فضای فرهنگی جامعه بگذارد.

  زندگی با آیه‌ها از کجا آمد؟

نهضت «زندگی با آیه‌ها» ریشه در یک حرکت پژوهشی در بهار ۱۴۰۲ دارد؛ جایی که یک تیم پژوهشی حوزوی و دانشگاهی با پایش کامل قرآن و با الهام از دیدگاه‌های امام خمینی(ره)، رهبر انقلاب و اندیشمندان بزرگی چون علامه طباطبایی، تلاش کرد چارچوبی برای انتخاب آیات کاربردی گفتمان‌ساز طراحی کند. این کار پژوهشی بعد از رمضان ۱۴۰۳، با تقویت تیم و بهره‌گیری از آراء شهید مطهری، شهید بهشتی، علامه مصباح و آیت‌الله جوادی، به ستون فکری انتخاب آیات بدل شد.

  گام اول؛ نگاهی نو به زندگی

نخستین گام عملی نهضت ملی «زندگی با آیه‌ها» با هم‌افزایی دستگاه‌ها و مجموعه‌های مردمی قرآنی در ماه رمضان ۱۴۰۳ با عنوان«نگاهی نو به زندگی» و با محوریت ۳۰ آیه از قرآن کریم برگزار شد؛ آیه‌هایی که در کتاب «طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن» نیز مورد اشاره رهبر انقلاب قرار گرفته بودند. این حرکت، به لطف الهی و با همراهی گسترده نهادهای مردمی و حکومتی، خیلی زود به یک جریان فراگیر فرهنگی در کشور تبدیل شد و مورد تأیید و تحسین رهبر معظم انقلاب نیز قرار گرفت.
پس از استقبال گسترده از گام اول در رمضان ۱۴۰۳ و ابراز لطف رهبر معظم انقلاب به خادمان این حرکت قرآنی، ایشان با تأکید فرمودند: «کار قرآنی در شمار مبارک¬ترین کارهای اسلامی و جهادی است. مراقب باشید در نیمه راه رها نشود. پیگیری نکردن کارها و روزآمد نکردن برنامه‌¬ریزی¬ها، آفت بزرگ سرفصل¬های شوق انگیز است.» 

  چکش‌کاری گام اول

بر اساس رهنمود رهبر انقلاب، بدون وقفه و با پشتیبانی تجربه اجرای گام اول، با رویکرد رفع نواقص و ضعف¬ها و تقویت نقاط قوت، بعد از ماه مبارک رمضان، این نهضت قرآنی ادامه پیدا کرد و برای اعتلای گام‌های بعدی اقدامات ذیل صورت گرفت.

  ۱. تقویت و تکمیل فرآیند پژوهشی
تعمیق فعالیت¬های پژوهشی در انتخاب آیات؛ در قالب ۱۱ کارگروه با ۷۰ نفر پژوهشگر از طلاب و فضلای جوان حوزه علمیه و راهنمایی ۲۵ نفر از اساتید تحت نظارت و اشراف علمی حجت‌الاسلام محمدرضا عابدینی.

  ۲. تداوم تولید محتوا در مناسبت‌های ملی و مذهبی

استمرار طرح و بروزرسانی طراحی‌ها و تولید محتوای زندگی با آیه‌ها در مناسبت‌های مختلف همچون، عید غدیر خم، دهه اول محرم، اربعین حضرت سیدالشهداء علیه السلام، هفته وحدت، شهادت حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها، نیمه شعبان، شهادت شهید رئیسی رضوان الله تعالی علیه.

  ۳. نوآوری و بهره‌گیری از فناوری‌های نو

طراحی و تولید محتوا و ایجاد بسترهای نوین با کمک فناوری‌های جدید در قالب بازی‌وارسازی به ویژه مخصوص دانش‌آموزان (بازی آیلیگ) «در طراحی محتوایی این کارویژه، از آیات محوری کتب درسی پایه‌های تحصیلی استفاده شد.»

  قله دوم؛ امت پیروز

گام دوم نهضت ملی زندگی با آیه‌ها با محوریت ۳۰فراز از ۳۰ جزء قرآن کریم با عنوان «امت پیروز» اجرا شد. این آیات، بر سبک زندگی جامعه‌ای مبارز، مقاوم و پیشرو تمرکز داشتند. وقتی بین مؤمنان ولایت قرآنی شکل بگیرد و این پیوند و پیوستگی با عمل به وظایف و رعایت حقوق متقابل محکم شود، ساختار درونی جامعه مستحکم شده و به امتی متحد و قوی تبدیل می‌شوند. آن‌وقت می‌توانند در مسیر تحقق آرمان‌های بلند قرآنی، ولیّ خدا را در مبارزه با مستکبران عالم یاری کنند و با استقامت در این مسیر مشمول نصرت الهی شوند و به سعادت دنیا و آخرت برسند. این ۳۰ آیه محور تولیدات مکتوب و رسانه‌ای و فعالیت‌های قرآنی ماه مبارک به خصوص جزءخوانی‌ها و مسابقات و فعالیت‌های رسانه‌ای همچون شبکه‌های مختلف صداوسیما و برنامه‌های تلویزیونی پرمخاطبی همچون محفل و ... قرار گرفت.
با تجربه به دست آمده در گام‌های ابتدایی این حرکت پرخیر و برکت و آسیب‌شناسی به عمل آمده در ماه مبارک دوم سعی شد چند نکته بیشتر مورد نظر و تأکید قرار گیرد:

  توجه بیشتر به وجه زندگی‌ساز آیه‌های قرآن کریم
  ایجاد یک جریان مستمر و پایدار مردمی

  راهبرد تبدیل مخاطبان زندگی با آیه‌ها به مجریان آن 

تبدیل مخاطبان به کنشگران فعال در عرصه تبلیغ و ترویج معارف قرآنی، راهبردی شد برای تبدیل نهضت ملی زندگی با آیه‌ها از یک پویش مقطعی به یک جریان پایدار مردمی. در این راستا، دو مفهوم کلیدی تعریف شد:
  مفهوم کلیدی اول، محفل زندگی با آیه‌ها؛ یک چارچوب انعطاف‌پذیر و آسان برای برگزاری محافل قرآنی که شامل پنج بخش اصلی «تبیین، تطبیق، عهد، تلاوت و هم‌خوانی» است. این محافل در هر جمع و دورهمی، از جلسات خانوادگی گرفته تا مساجد و مدارس، قابل برگزاری است. محفل زندگی با آیه‌ها جلسات قرآن را از یک محفل صرفاً تلاوتی، به بستری برای تدبر و عمل به آیات الهی تبدیل کند. این محفل شامل پنج مرحله کلیدی است؛
  تبیین معارف آیات متناسب با مخاطب برای درک بهتر مفاهیم قرآنی.
  تطبیق آیات با موقعیت‌های روزمره زندگی افراد برای ایجاد ارتباط عملی.
  عهد جمعی برای عمل به مفاهیم آیات تا انس با قرآن به تغییر رفتار منجر شود.
  تلاوت زیبای آیه برای تثبیت آن در ذهن و قلب افراد.
  هم‌خوانی و تکرار آیه برای حفظ آسان‌تر و عمیق‌تر مفاهیم قرآنی.

  مفهوم کلیدی دوم، سفیران آیه‌ها؛ افرادی که از مخاطب صرف فراتر رفته و نقش مجری، تسهیل‌گر و مبلغ آیات قرآن را ایفا می‌کنند. هر سفیر آیه‌ها می‌تواند در فضای خود، اعم از محیط‌های خانوادگی، اجتماعی و مجازی، جریان قرآنی ایجاد کند.
بیش از ۱۳۰ هزار محفل قرآنی توسط بیش از ۸۰ هزار نفر (به‌عنوان سفیران آیه‌ها) در اقصی نقاط کشور به ثبت رسیده است. حدود ۸۰% از این محافل به‌صورت روزانه برگزار شدند. ۴۳% محافل در مساجد و ۲۸% در خانه‌ها تشکیل شده‌اند. امید است که حدود ۸۰% از این محافل در طی سال، عمدتاً به‌صورت هفتگی، استمرار یابند.

یکی از زیرساخت‌های مؤثر در تسهیل برگزاری محافل، «سامانه سفیران آیه‌ها» است؛ یک دستیار هوشمند تولید محتوا که امکان شخصی‌سازی محتوا را متناسب با ویژگی‌های مخاطبان فراهم می‌کند. بیش از ۹۵ هزار محتوای شخصی‌سازی‌شده توسط سفیران آیه‌ها در این سامانه تولید شده و این محتواها بیش از ۲۴۶ هزار بازدید داشته است.

همچنین، در سامانه آموزشی مدرسه شمع با برگزاری دوره‌های متنوع توسط اساتید برجسته‌ای همچون حجج اسلام عابدینی، حاج ابوالقاسم، قاسمیان و صالح‌پرور، گام‌های مؤثری در توانمندسازی مبلغین برداشته شد. علاوه بر این، هزاران محصول چندرسانه‌ای و مکتوب از طریق سایت محصولات زندگی با آیه‌ها و کانال سفیران آیه‌ها در اختیار کنشگران این نهضت قرار گرفت.

  برخی از دستاوردهای کلیدی و اقدامات شاخص

  مشارکت بیش از ۱۰ میلیون نفر در مسیر حفظ و فهم آیات
  امکان دریافت گواهی حفظ و فهم ۳۰ آیه توسط بیش از ۳ میلیون نفر
  برگزاری بیش از ۳میلیون جلسه در قالب ۱۳۰ هزار محفل روزانه، هفتگی و مناسبتی قرآن به همت ۸۰ هزار سفیر آیه‌ها
  توسعه مخاطبان فعالیت‌های قرآنی در فضای مجازی از جمله اینستاگرام
  تلاش در ایجاد حرکت هم‌افزای ملی با مشارکت حدودا ۳۰ دستگاه و هزاران مجموعه و فعال مردمی
  تولید محصولات متنوع از جمله تدوین بیش از ۱۰ کتاب و تولید بیش از ۱۰۰۰ محصول رسانه‌ای و گرافیکی از جمله پویانمایی، مدرسه حفظ، کلیپ صوتی و تصویری تلاوت و تبیین آیات، بریده فیلم، عکس‌نوشت و پوستر.
  ایجاد زیرساخت‌های فنی از جمله اپلیکیشن زندگی با آیه‌ها، دستیار هوشمند تولید محتوا و اطلس محافل و تشکل‌های قرآنی.
 طراحی، تولید محتوا و ایجاد بسترهای نوین با کمک فناوری¬های جدید در قالب بازی¬وارسازی مخصوص کودکان و نوجوانان از جمله نرم‌افزارهای «آیلیگ» و «قطار قرآنی» و مسابقات و رویدادهای دانش‌آموزی متعدد همچون «زندگی با آیه‌ها»، «خدا میگه»، «نورا»، «معمای نجات» و «مسیر».
  برگزاری مسابقات متعدد و متنوع روزانه در ماه مبارک رمضان برای نوجوانان و بزرگسالان همراه با جوایز متنوع از جمله سفر حج عمره، کربلای معلی، مشهد مقدس و ...از جمله مسابقات زنده تلویزیونی، مسابقات گروهی، مسابقات لحظه‌ای، مسابقات فضای مجازی و مسابقات پیامکی
  همراهی و همکاری برنامه‌های صداوسیما از قبیل اکثر برنامه‌های سحر و افطار همچون برنامه محفل و مسابقات زنده
  تقویت بعد بین‌المللی برنامه محفل و موفقیت در ساخت تصویری قرآنی از جمهوری اسلامی در جهان اسلام

  زندگی با آیه‌ها؛ پس از ماه مبارک رمضان ۱۴۰۴

با پایان یافتن ماه مبارک رمضان، نهضت ملی زندگی با آیه‌ها همچنان با قدرت ادامه دارد و در ماه شوال نیز محوریت قرآنی خود را حفظ کرده است. در این راستا، چهار آیه منتخب برای این ماه معرفی شده است؛ آیه ۱۶ سوره مبارکه جن، «وَ أَنْ لَوِ اسْتَقامُوا عَلَى الطَّریقَةِ لَأَسْقَیْناهُمْ ماءً غَدَقا»، آیه ۱۳۹ سوره آل‌عمران، «وَ لا تَهِنُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ»، آیه ۴۶ سوره سبأ، «قُلْ إِنَّما أَعِظُکُمْ بِواحِدَةٍ أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنى‌ وَ فُرادى» و آیه  ۲۹ سوره فتح، «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُم».

امید داریم بعد از ماه مبارک رمضان و به ویژه در ایام تابستان، ۱۰۰ آیه مأنوس با ذهن آحاد جامعه را محور قرار دهیم تا گام مؤثر دیگری برای هدف ۳ ساله خود برداریم؛ اینکه حدود ۵ میلیون نفر با ۲۰۰ آیه منتخب، در قالب بسته‌های مختلف کاربردی در مناسبت‌ها و فرصت‌های مختلف، از طریق ابزارهای نوین و جذاب انس بگیرند، این آیات را بفهمند، حفظ کنند و در زندگی روزمره خود به کار گیرند. همه این تلاش‌ها و اقدامات، بهانه‌ای برای قرآنی شدن زندگی‌هاست؛ قله‌ای که همواره خواسته‌ عمیق و راهبردی رهبر انقلاب بوده است.